Linguistic and social gender in political discourse: contrastive analysis of the greek, kazakh and russian languages

Abstract

The topic of the present thesis concerns the ways in which social gender is constructed via the category of linguistic gender. More specifically, the aim of the thesis is to examine whether there are any differences and/or similarities in the ways social gender is constructed in Greek, Kazakh and Russian political interviews. To this end, 90 dyadic interviews published in three major newspapers from Greece, Kazakhstan and Russia have been analyzed both quantitatively and qualitatively, whereby the Russian data were augmented with additional 19 interviews with women politicians, due to the fact that in the initially found Russian interviews all the interviewees were men. On the basis of the relevant literature, linguistic gender is taken to comprise: a) lexical gender (sex markers, kin terms, personal names), b) grammatical gender (a morphological category expressed by masculine/feminine/neuter inflexions of nouns), and c) address forms. Quantitative analyses yielded that a third party talked about by the interviewer and the interviewee is much more frequently identified by lexical gender (sex markers, kin terms), while the interviewee is identified by grammatical gender, and the interviewer is the least represented participant identified mostly by personal names. The qualitative analysis showed that gender representations of a third party display differences due to the peculiarities of the political situation in the three countries. For example, in the Greek context, the third party is not identified via sex markers; on the other hand, in the Kazakh context, men and women are identified as such through their familial roles. Moreover, the analysis indicates that the interviewer and the interviewee tend to speak from the professional standpoint, with the exception of the Russian female interviewees who speak as ‘women’ due to the kind of questions that they are asked. Finally, it is shown that discourse can be covertly gendered, i.e. without employing explicit gender markers, but through the use of adversarial assertive statements or the assumptions and presuppositions involved. The results of the contrastive analysis are interpreted in the light of Critical Discourse Analysis which aims at disclosing the ideologies that the gender representation is based upon and their role in the relations of power between the two genders. In political discourse, patriarchal ideas about women still remain prevalent: the gender of a woman politician, though irrelevant for the professional type of talk, is brought up to the surface either explicitly, via the linguistic gender category, or implicitly, via the strategies of interviewing.

Το θέμα της παρούσας διατριβής αφορά τους τρόπους με τους οποίους συγκροτείται το κοινωνικό φύλο μέσω της κατηγορίας του γλωσσικού γένους. Συγκεκριμένα, στόχος της διατριβής είναι να διερευνηθεί εάν υπάρχουν διαφορές ή/και ομοιότητες στον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται το κοινωνικό φύλο στην ελληνική, καζακική και ρωσική γλώσσα. Γι’ αυτόν τον σκοπό, έχουν αναλυθεί, ποσοτικά και ποιοτικά, 90 δυαδικές πολιτικές συνεντεύξεις τριών μεγάλων εφημερίδων στην Ελλάδα, στο Καζακστάν και στη Ρωσία. Στα δεδομένα της έρευνας προστέθηκαν 19 επιπλέον συνεντεύξεις στη ρωσική με γυναίκες πολιτικούς (στις αρχικές ρωσικές συνεντεύξεις όλοι οι συνεντευξιαζόμενοι ήταν άνδρες). Βάσει της σχετικής βιβλιογραφίας, το γλωσσικό γένος θεωρείται ότι περιλαμβάνει: α) το λεξικολογικό γένος (λεξήματα σημαδεμένα ως προς το φύλο, όροι συγγένειας, κύρια ονόματα), β) το γραμματικό γένος (μια μορφολογική κατηγορία που σχηματίζεται με τις καταλήξεις του αρσενικού, θηλυκού και ουδετέρου των ουσιαστικών), και γ) τους τύπους προσφώνησης. Από την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι το λεξικολογικό γένος (λεξήματα σημαδεμένα ως προς το φύλο, όροι συγγένειας) χρησιμοποιείται με μεγαλύτερη συχνότητα από τα συμμετέχοντα στη συνέντευξη άτομα για την αναφορά σε τρίτα πρόσωπα. Από την άλλη πλευρά, ο/η συμμετέχων/ουσα στη συνέντευξη πολιτικός προσδιορίζεται συχνότερα μέσω του γραμματικού γένους, ενώ η αναπαράσταση του κοινωνικού φύλου του/της δημοσιογράφου είναι λιγότερο συχνή και συντελείται κυρίως μέσω της χρήσης κυρίων ονομάτων. Η ποιοτική ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει διαφοροποίηση στις τρεις γλώσσες όσον αφορά την αναφορά σε τρίτα πρόσωπα. Η διαφοροποίηση οφείλεται στις ιδιαιτερότητες της πολιτικής κατάστασης στις τρεις χώρες. Παραδείγματος χάριν, στο ελληνικό πλαίσιο, η αναφορά σε τρίτα πρόσωπα δεν συντελείται μέσω λεξημάτων σημαδεμένων ως προς το φύλο. Αντίθετα, στο καζακικό πλαίσιο, οι άνδρες και οι γυναίκες προσδιορίζονται ως τέτοιοι/ες μέσω των οικογενειακών ρόλων τους. Επιπλέον, η ανάλυση δείχνει ότι τα συμμετέχοντα στη συνέντευξη άτομα τείνουν να μιλούν με τη θεσμική ιδιότητά τους, με εξαίρεση τις γυναίκες πολιτικούς από τις 19 ρωσικές συνεντεύξεις, οι οποίες μιλούν ως ‘γυναίκες’, γεγονός που οφείλεται στο είδος των ερωτήσεων που τίθενται σε αυτές από τον/τη δημοσιογράφο. Τέλος, από την ανάλυση προκύπτει ότι η αναπαράσταση του φύλου στον λόγο μπορεί να είναι υπόρρητη και να συντελείται αφενός μέσω των προϋποθέσεων και αφετέρου μέσω της χρήσης αντικρουόμενων κατηγορηματικών διατυπώσεων. Τα αποτελέσματα της αντιπαραθετικής ανάλυσης ερμηνεύονται από την οπτική της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου, στόχος της οποίας είναι να φέρει στο φως τις ιδεολογίες στις οποίες στηρίζεται η αναπαράσταση του φύλου και να αναδείξει τον ρόλο τους στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ των δύο φύλων. Στον πολιτικό λόγο, ακόμη επικρατούν οι πατριαρχικές ιδέες για τις γυναίκες: το φύλο μιας γυναίκας πολιτικού, αν και δεν σχετίζεται άμεσα με τον θεσμικό λόγο της συνέντευξης, έρχεται στο προσκήνιο είτε ρητά, μέσω της κατηγορίας του γλωσσικού γένους, είτε υπόρρητα, μέσω των στρατηγικών της συνέντευξης.