Η γυναικεία μορφή και υπόσταση στη γαλλική και την ελληνική υπερρεαλιστική γραφή (διερεύνηση επιρροών και διαλογικών σχέσεων)

Abstract

This thesis investigates, in the context of the revolutionary and artistic movement of surrealism, mainly in the Interwar years, the female status, through the comparison of the artworks of French and Greek surrealist writers, who are considered pioneers or key exponents of the movement in France and Greece, respectively. The French writers, who are been analyzed, are André Breton, Louis Aragon, Paul Éluard, Gisèle Prassinos, and Joyce Mansour, while the group of Greek writers consists of Andreas Empirikos, Nikos Egonopoulos, Odysseas Elytis, Matsi Hatzilazarou and Hector Kaknavatos. The study, through its comparative perspective, with the combination of the inductive and deductive method, investigates the reception and the influence of the surrealist movement, as developed in France, on the corresponding movement of the artistic circles of Greece, regarding the issue of women. The ten artists present her as the mean that will help them overthrow the establishment and recreate a reality, more substantial and true. In particular, woman appears in different forms, such as the woman-light, the woman-muse, the woman-child, the woman-untouched virgin, the woman-mother, the woman-nature, the woman-goddess, the woman-revolution, the woman-transformer, the woman-redeemer, the woman-prostitute, but always with the characteristics of independence and romantic liberation. However, all this autonomy does not contribute to the complete take-off of the female gender, as the female presence functions, mainly, as a projection of male dreams of femininity. However, the three female hyperrealists, J. Mansour, Z. Prassinos and M. Hatzilazarou, although influenced by the male perspective, present their poetry as a cry of a protest, with the existing woman trying to meet her true self. Generally, the female entity constitutes a form of redemption from the world’s hypocrisy and untruth, functioning transformatively and illuminating the whole creation with its brilliance.

Η παρούσα διατριβή διερευνά, στο πλαίσιο του επαναστατικού και καλλιτεχνικού κινήματος του υπερρεαλισμού, κυρίως στα χρόνια του Μεσοπολέμου, τη γυναικεία υπόσταση, μέσα από τη σύγκριση των έργων Γάλλων και Ελλήνων υπερρεαλιστών συγγραφέων που θεωρούνται πρωτεργάτες ή βασικοί εκφραστές του κινήματος στη Γαλλία και την Ελλάδα, αντίστοιχα. Οι Γάλλοι συγγραφείς που εξετάζονται είναι οι Αντρέ Μπρετόν (André Breton), Λουί Αραγκόν (Louis Aragon), Πωλ Ελυάρ (Paul Éluard), Ζιζέλ Πράσινος (Gisèle Prassinos), και Τζόυς Μανσούρ (Joyce Mansour), ενώ η ομάδα των Ελλήνων συγγραφέων απαρτίζεται από τους Ανδρέα Εμπειρίκο, Νίκο Εγγονόπουλο, Οδυσσέα Ελύτη, Μάτση Χατζηλαζάρου και Έκτορα Κακναβάτο. Η μελέτη, μέσω της συγκριτικής της οπτικής, με το συνδυασμό της επαγωγικής και απαγωγικής μεθόδου, ερευνά την πρόσληψη και την επίδραση που άσκησε το υπερρεαλιστικό κίνημα, όπως αναπτύχθηκε στη Γαλλία, στο αντίστοιχο κίνημα των καλλιτεχνικών κύκλων της Ελλάδας, όσον αφορά στο θέμα της γυναίκας. Οι δέκα καλλιτέχνες την παρουσιάζουν ως το μέσο που θα τους βοηθήσει να ανατρέψουν το κατεστημένο και να επαναδημιουργήσουν μια πραγματικότητα, πιο ουσιαστική και αληθινή. Ειδικότερα, η γυναίκα εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, όπως η γυναίκα-φως, η γυναίκα-μούσα, η γυναίκα-παιδί, η γυναίκα-ανέγγιχτη παρθένος, η γυναίκα-μητέρα, η γυναίκα-φύση, η γυναίκα-θεά, η γυναίκα-επανάσταση, η γυναίκα-μεταμορφώτρια, η γυναίκα-λυτρωτής, η γυναίκα-ιερόδουλος, αλλά πάντα με τα χαρακτηριστικά της ανεξαρτησίας και της ερωτικής απελευθέρωσης. Ωστόσο, όλη αυτή η αυτονομία δεν συντελεί στην πλήρη απογείωση του γυναικείου φύλου, καθώς η γυναικεία παρουσία λειτουργεί, κυρίως, ως προβολή των ανδρικών ονείρων για τη θηλυκότητα. Ωστόσο, οι τρεις γυναίκες υπερρεαλίστριες, η Τζ. Μανσούρ, η Ζ. Πράσινος και η Μ. Χατζηλαζάρου, αν και επηρεάζονται από την αντρική οπτική, καθιστούν την ποίησή τους μια κραυγή διαμαρτυρίας, με την υπαρκτή γυναίκα να προσπαθεί να συναντήσει το γνήσιο εαυτό της. Γενικότερα, η γυναικεία οντότητα συνιστά μια μορφή λύτρωσης από τον κόσμο της υποκρισίας και της αναλήθειας, λειτουργώντας μεταμορφωτικά και φωτίζοντας με τη λάμψη της όλη την πλάση.