Ιερά και λατρείες στην Κρήτη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο μέσα από τα κείμενα και τα μνημεία

Abstract

This paper is the first systematic recording and study of the data on the cults in Crete during the Roman period. The chronological framework of the research begins at 67 BC, the year of the Roman conquest, and finishes at the end of the 4th century AD, when Christianity prevailed as the only official religion. As the pivotal point of this research was regarded the devastating earthquake of 365 AD, so possible votive offerings and building reconstructions in the ancient sanctuaries were sought during the last thirty years of the 4th century AD. At the same time, due to the inclusion of the 4th century in the research, an era characterized by religious freedom, data regarding other cults, besides the traditional framework, such as Judaism and early Christianity, will also be presented. During the Roman period, Crete experienced a second period of great prosperity, after the Minoan era, as evidenced by the ruins of the cities themselves. The major changes in Crete, after the Roman conquest, and the main causes of its prosperity were the unification of the Cretan states under a single administration and the integration of Crete into the economic-commercial networks of the empire in the Mediterranean. However, the impact of the Romans on matters of worship was not strong. Based on the data, the conquest of Crete by Rome does not seem to have caused any rupture or radical change in the religious system. Instead the Romans respected the traditions of the cities. However, the impact of the conqueror can be seen in certain religious aspects: the establishment of the imperial cult, the introduction of the cult of new deities, the diffusion of the Italian type of temple on podium and the influence of artisanal production on the votive practice. The religious system in Roman Crete was basically characterised by the respect and continuation of a strong long existing tradition, combined with a new impetus of the conquerors, the colonists and the italian immigrants. This fact is reflected in the emergence, dissemination and resonance of deities with a specific divine nature and features. All of these are consistent with the new political-social context, with the unified identity and extroversion of Crete, the agrarian physiognomy, trade and the economy in general, aspects which were emphasized by the Romans for the further development of the island. This paper consists the third and final part of a trilogy on the sanctuaries and cults of Crete together with two landmark studies, by Mieke Prent in 2005 (Cretan Sanctuaries and Cults. Continuity and Change from Late Minoan IIIC to the Archaic Period. Leiden) and by Katja Sporn in 2002 (Heiligtümer und Kulte Kretas in klassischer und hellenistischer Zeit. Heidelberg), covering a period of 1,600 years from the 12th century BC. until the 4th century AD.

Αυτή η εργασία αποτελεί την πρώτη συστηματική καταγραφή και μελέτη των δεδομένων για τις λατρείες της Κρήτης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Τα χρονικά πλαίσια της έρευνας έχουν ως αφετηρία το έτος της ρωμαϊκής κατάκτησης, το 67 π.Χ., και ως έσχατο όριο τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., όταν επικράτησε ο Χριστιανισμός ως επίσημα αποκλειστική θρησκεία. Κομβικό σημείο της έρευνας αποτέλεσε ο καταστροφικός σεισμός του 365 μ.Χ., καθώς αναζητήθηκαν πιθανές αναθέσεις και ανακατασκευές οικοδομημάτων στα αρχαία ιερά κατά την τελευταία τριακονταετία του 4ου αιώνα μ.Χ. Παράλληλα, έχοντας συμπεριληφθεί στην έρευνα και ο 4ος αιώνας, εποχή ελεύθερης τέλεσης των λατρειών, θα παρουσιαστούν και τα δεδομένα σχετικά με άλλες λατρείες εκτός παραδοσιακού πλαισίου, όπως ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός. Η Κρήτη γνώρισε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια μία δεύτερη περίοδο μέγιστης ακμής μετά τη μινωική εποχή, όπως μαρτυρούν τα ίδια τα κατάλοιπα των πόλεων. Οι μεγαλύτερες αλλαγές στην Κρήτη μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση και βασικές αιτίες της ακμής της ήταν η ενοποίηση των κρητικών πόλεων, η ένταξή τους σε ενιαία διοίκηση και η ενσωμάτωση της Κρήτης στο οικονομικό-εμπορικό δίκτυο της αυτοκρατορίας στη Μεσόγειο.Ωστόσο, η επίδραση των Ρωμαίων στα ζητήματα λατρείας δεν ήταν έντονη. Με βάση τα δεδομένα η κατάκτηση της Κρήτης από τη Ρώμη δεν φαίνεται ότι επέφερε κάποια ρήξη ή ριζική αλλαγή στο σύστημα λατρείας, αλλά αντίθετα οι Ρωμαίοι σεβάστηκαν τις παραδόσεις των πόλεων. Μπορεί να διαφανεί, όμως, η επίδραση του κατακτητή σε ορισμένες λατρευτικές πτυχές: καθιέρωση της αυτοκρατορικής λατρείας, εισαγωγή λατρείας νέων θεοτήτων, διάδοση του ιταλικού τύπου ναού πάνω σε podium, επίδραση της βιοτεχνικής παραγωγής στην αναθηματική πρακτική. Το λατρευτικό τοπίο στη ρωμαϊκή Κρήτη διαμορφώθηκε κατά βάση από τον σεβασμό και τη συνέχιση μίας ισχυρής παράδοσης αιώνων σε συνδυασμό με μία νέα πνοή των κατακτητών, των αποίκων και των επήλυδων. Αυτό το γεγονός αντικατοπτρίζεται στην προβολή, στη διάδοση και στην απήχηση θεοτήτων με συγκεκριμένη φυσιογνωμία και ιδιότητες. Όλες αυτές συνάδουν με το νέο πολιτικό-κοινωνικό πλαίσιο, με την ενοποιημένη ταυτότητα και εξωστρέφεια της Κρήτης, την αγροτοποιμενική φυσιογνωμία, το εμπόριο και γενικά την οικονομία, πτυχές στις οποίες δόθηκε έμφαση από τους Ρωμαίους για την περαιτέρω ανάπτυξη του νησιού. Αυτή η εργασία αποτελεί το τρίτο και τελευταίο μέρος ενός τριπτύχου για τα ιερά και τις λατρείες της Κρήτης μαζί με τις δύο εμβληματικές μελέτες της Mieke Prent το 2005 (Cretan Sanctuaries and Cults. Continuity and Change from Late Minoan IIIC to the Archaic Period. Leiden) και της Katja Sporn το 2002 (Heiligtümer und Kulte Kretas in klassischer und hellenistischer Zeit. Heidelberg), καλύπτοντας ένα διάστημα 1.600 χρόνων από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.