Κυκλική οικονομία: μακροοικονομική ανάλυση με χρήση δυναμικών διαστρωματικών δεδομένων

Abstract

The contribution of this doctoral thesis lies in the exploration of the relationship between the macroeconomic environment and the circular economy. To achieve this, secondary data at the level of European countries and regions were utilized. To derive the results of this research, models were estimated using Ordinary Least Squares (OLS), Fixed Effects, Random Effects, Fully Modified Least Squares (FMOLS), Generalized Least Squares (GLS), Dynamic Least Squares (DOLS), Two-Stage Least Squares with Fixed Effects (FE 2SLS), and Error Correction Models. The first part of the research concerns thematic and content analysis of circular economy definitions, aiming to outline the concepts most associated with the circular economy as reflected in 136 definitions formulated in the last two decades in the literature. The results of the research, through content analysis, showed that research interest has shifted significantly in the last twenty years. In the early stages, the results indicate that the circular economy is described as a recycling economy. However, from 2006 onwards, academic research tends to face circular economy as an autonomous but multidimensional concept. Dominant positions in the definitions of the circular economy are held by the concepts of "waste" and "recycling." Taking into consideration the results of the content analysis regarding how the term "circular economy" is conceptualized in the literature, the dependent variables for the empirical investigation of the relationship between macroeconomic variables and the circular economy were subsequently selected in the research part of the doctoral thesis. For this purpose, regression models are estimated using dynamic panel data. The aim is to distinguish between the long- and short-term behavior of the circular economy and to assess the time required for the effective implementation of macroeconomic policies and the prevention of "rebound effects." The results indicate the need to protect competition conditions in energy markets to promote the circular economy in Europe. It is also estimated that the circular economy is positively correlated with GDP, social welfare, and the quality of the institutional framework. However, a positive correlation is simultaneously identified between GDP and waste generation, both at the country level and on a regional scale. Therefore, it is concluded that economic activity creates the conditions for a more circular Europe only through the restriction of waste flows and the development of modern management systems so that recovery pathways focus on the re-circulation of materials after the consumption process. The results show that as employment rates increase in the 28 European countries and the 44 European regions, the levels of municipal waste generation also increase. Concurrently, this dissertation confirms that investment in Research and Development and support for nascent entrepreneurship are crucial components for the transition to a circular economy. However, it is estimated that such investments increase the flows of generated municipal waste in the long-term. This suggests the need to establish additional incentives for innovation investments, considering the recognition and management of natural capital as a non-capital and negotiable asset. From the empirical analysis, it is inferred that in the long-term, non-performing loans are associated with lower circular economy levels. Non-performing loans restrict the available capital for circular actions, the industries' access to credit, and simultaneously their ability for circular investments. It is therefore concluded that without access to financing, circular initiatives become impractical for large-scale implementation. It is also highlighted that green taxes constitute a significant addition to the fiscal arsenal and can partially correct distortions created by prices related to the environmental cost. It is emphasized, however, the need to avoid rebound effects that arise between the effectiveness of green taxes as environmental policy tools and their ability to generate revenue. Additionally, it is estimated that southern countries and regions lag significantly behind in terms of circular economy levels compared to northern ones. It is worth noting that the estimated economic loss from these significantly lower levels of circular economy is almost certain to be underestimated because they are recorded in countries and regions where the income decline has the smallest impact on the global GDP. Therefore, it is concluded that investments in circular projects, such as the development of modern recycling systems, should not be unevenly distributed among European countries and regions. Nevertheless, it is deemed imperative to provide incentives, especially to southern countries and regions. The present doctoral thesis contributes to understanding the dynamics and the role played by the macroeconomic environment in transitioning to the circular economy, which has emerged in recent years as a response to the need to decouple economic growth from the continuous degradation of the environment. This research stands out for its innovation as it contributes to the empirical expansion of the combined effect of macroeconomic variables on circular economy indicators, such as the circularity and recycling rate, and the municipal waste generation, for EU countries both at the country and regional levels. The research findings can be utilized by policy-makers in shaping strategies capable of accelerating the European transition to the circular economy.

Η συμβολή της παρούσας διδακτορικής διατριβής έγκειται στη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ του μακροοικονομικού περιβάλλοντος και της κυκλικής οικονομίας. Για το σκοπό αυτό αξιοποιήθηκαν δευτερογενή δεδομένα σε επίπεδο ευρωπαϊκών χωρών και περιφερειών. Για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας εκτιμήθηκαν μοντέλα με ελάχιστα τετράγωνα (OLS), σταθερές επιδράσεις (Fixed effects), τυχαίες επιδράσεις (Random effects), Fully modified Least Squares (FMOLS), Γενικευμένα ελάχιστα τετράγωνα (GLS), Δυναμικά ελάχιστα τετράγωνα (DOLS), ελάχιστα τετράγωνα με σταθερές επιδράσεις σε δύο στάδια (FE 2sls) και υποδείγματα για τη διόρθωση σφαλμάτων (Error Correction Model). Το πρώτο μέρος της έρευνας αφορά τη θεματική ανάλυση και την ανάλυση περιεχομένου των ορισμών της κυκλικής οικονομίας με στόχο να σκιαγραφηθούν οι έννοιες που συσχετίζονται περισσότερο με την κυκλική οικονομία όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από 136 ορισμούς που έχουν διατυπωθεί την τελευταία 20ετία στη διεθνή βιβλιογραφία. Τα αποτελέσματα της έρευνας, με την ανάλυση περιεχομένου, δείχνουν, ότι το ερευνητικό ενδιαφέρον μετατοπίζεται σημαντικά κατά την τελευταία εικοσαετία. H κυκλική οικονομία περιγράφεται ως μία οικονομία ανακύκλωσης ενώ από το 2006 κι έπειτα, η ακαδημαϊκή έρευνα τείνει να αντιμετωπίζει την κυκλική οικονομία ως μία αυτοτελή αλλά πολυδιάστατη έννοια. Δεσπόζουσα θέση στους ορισμούς της κυκλικής οικονομίας κατέχουν οι έννοιες των "αποβλήτων" και της "ανακύκλωσης". Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα της ανάλυσης περιεχομένου σχετικά με το πως στοιχειοθετείται στη βιβλιογραφία ο όρος κυκλική οικονομία, επιλέγονται στη συνέχεια του ερευνητικού μέρους της διδακτορικής διατριβής οι εξαρτημένες μεταβλητές για την εμπειρική διερεύνηση της σχέσης μεταξύ μακροοικονομικών μεταβλητών και κυκλικής οικονομίας. Για το σκοπό αυτό εκτιμώνται υποδείγματα παλινδρομήσεων με τη χρήση δυναμικών διαστρωματικών δεδομένων. Στόχος είναι η διάκριση μεταξύ της μακροχρόνιας και της βραχυχρόνιας συμπεριφοράς της κυκλικής οικονομίας και η εκτίμηση του χρονικού ορίζοντα που απαιτείται ώστε να είναι αποτελεσματική η εφαρμογή των μακροοικονομικών πολιτικών και να αποτρέπονται φαινόμενα "αντίρροπου αποτελέσματος". Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την ανάγκη προστασίας των συνθηκών ανταγωνισμού στις αγορές ενέργειας για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη. Εκτιμάται ακόμη, ότι η κυκλική οικονομία συνδέεται θετικά με το ΑΕΠ, την κοινωνική ευημερία και την ποιότητα του θεσμικού πλαισίου ωστόσο την ίδια στιγμή θετική συσχέτιση εντοπίζεται και ανάμεσα στο ΑΕΠ και την παραγωγή αποβλήτων τόσο σε επίπεδο χωρών όσο και σε κλίμακα περιφερειών. Συμπεραίνεται λοιπόν, ότι η οικονομική δραστηριότητα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μία περισσότερο κυκλική Ευρώπη μόνο μέσα από τον περιορισμό των ροών αποβλήτων και την ανάπτυξη σύγχρονων συστημάτων διαχείρισης έτσι ώστε οι διαδρομές ανάκτησης να επικεντρώνονται στην επανακυκλοφορία των υλικών μετά τη διαδικασία κατανάλωσης. Τα αποτελέσματα δείχνουν, ότι καθώς αυξάνονται τα ποσοστά απασχόλησης στις 28 ευρωπαϊκές χώρες και τις 44 ευρωπαϊκές περιφέρειες αυξάνονται τα επίπεδα παραγωγής αστικών αποβλήτων. Παράλληλα, επιβεβαιώνεται από την παρούσα διατριβή, ότι η επένδυση στην Έρευνα και Ανάπτυξη και η στήριξη της νεοφυούς επιχειρηματικότητας αποτελεί βασική συνιστώσα για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία ωστόσο υπολογίζεται ότι αυξάνει τις ροές των παραγόμενων αστικών αποβλήτων στη μακροχρόνια περίοδο. Το γεγονός αυτό προτάσσει την ανάγκη θεσμοθέτησης επιπλέον κινήτρων για επενδύσεις στην καινοτομία με γνώμονα την αναγνώριση και διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου ως κάτι μη κεφαλαιουχικό και διαπραγματεύσιμο περιουσιακό στοιχείο. Από την εμπειρική ανάλυση εξάγεται, ότι στη μακροχρόνια περίοδο, τα ανεξόφλητα τραπεζικά («κόκκινα») δάνεια συνδέονται με χαμηλότερα επίπεδα κυκλικής οικονομίας. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια περιορίζουν το διαθέσιμο κεφάλαιο για κυκλικές δράσεις, την πρόσβαση των βιομηχανιών σε πιστώσεις και ταυτόχρονα τη δυνατότητά τους για κυκλικές επενδύσεις. Συμπεραίνεται λοιπόν, ότι χωρίς πρόσβαση σε χρηματοδότηση, οι κυκλικές πρωτοβουλίες καθίστανται μη εφικτές για υλοποίηση σε μεγάλη κλίμακα. Αναδεικνύεται ακόμη, ότι οι πράσινοι φόροι αποτελούν μια σημαντική προσθήκη στο δημοσιονομικό οπλοστάσιο και δύνανται να διορθώσουν σε κάποιο βαθμό τις στρεβλώσεις που δημιουργούνται από τις τιμές σχετικά με το κόστος χρήσης του περιβάλλοντος. Υπογραμμίζεται ωστόσο η ανάγκη να αποφευχθούν οι αντισταθμιστικές επιδράσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στην αποτελεσματικότητα των πράσινων φόρων ως μέσων περιβαλλοντικής πολιτικής και της ικανότητάς τους για άντληση εσόδων. Υπολογίζεται ακόμη, ότι οι νότιες χώρες και περιφέρειες παρουσιάζουν σημαντική υστέρηση στα επίπεδα κυκλικής οικονομίας συγκριτικά με τις βόρειες. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η εκτιμώμενη οικονομική απώλεια από τα σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα κυκλικής οικονομίας είναι σχεδόν βέβαιο ότι υποεκτιμάται επειδή καταγράφονται σε χώρες και περιφέρειες όπου η πτώση των εισοδημάτων ασκεί τη μικρότερη επίδραση στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Συμπεραίνεται λοιπόν, ότι οι επενδύσεις σε κυκλικά εγχειρήματα όπως η ανάπτυξη σύγχρονων συστημάτων ανακύκλωσης, δεν πρέπει να κατανέμονται άνισα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και περιφερειών αλλά εντούτοις κρίνεται επιβεβλημένο να χορηγούνται κίνητρα ιδιαίτερα στις νότιες χώρες και περιφέρειες.Η παρούσα διατριβή συνεισφέρει στην κατανόηση της δυναμικής και του ρόλου που διαδραματίζει το μακροοικονομικό περιβάλλον για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία η οποία αναδύεται τα τελευταία χρόνια ως απάντηση στην ανάγκη αποσύνδεσης της οικονομικής ανάπτυξης από τη διαρκή υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η συγκεκριμένη έρευνα διακρίνεται για την καινοτομία της καθώς συμβάλλει στην εμπειρική διεύρυνση της συνδυασμένης επίδρασης μακροοικονομικών μεταβλητών σε δείκτες κυκλικής οικονομίας, όπως η κυκλική υλική χρήση, η ανακύκλωση και η παραγωγή των αστικών αποβλήτων, για χώρες της ΕΕ τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Τα ερευνητικά της αποτελέσματα μπορούν να αξιοποιηθούν από φορείς χάραξης πολιτικής για τη διαμόρφωση στρατηγικών ικανών να επιταχύνουν την ευρωπαϊκή μετάβαση στην κυκλική οικονομία.