Τα πολλαπλά πρόσωπα της ελληνικής οικογένειας στην ελληνική κινηματογραφική κωμωδία

Abstract

The dissertation “The multiple faces of the Greek family in Greek film comedy” examines how the family is represented through famous Greek comedies of the 1950’s until the1970’s. The dissertation’s goal is to examine the movies’ ideology as far as the representation of the Greek family is concerned, taking also into consideration the image of the Greek family in reality. The basic point is that movies belong to a wider cultural and social frame. The main research question is if the Greek film comedy manages to overthrow or ultimately follows the Greek society and its conservative values. Similarly, other relevant questions include what the movies choose to represent, which themes do they focus on, how the family’s roles are represented, what kind of solutions do the comedies propose and which values do they promote? Another item that is also examined is if there is an evolution through one decade to another. The thesis is organized in two parts: one historical and the other a film analysis. The first part that is based on four unities shows the image of the Greek family historically across the three decades (1950-1970). This part utilizes historical, ethnographic, anthropologic, social and loyal studies, and papers of the era. The themes under focus include the Greek marriage and its elements such the matchmaking, the dowry and the engagement. Changes from one decade to the other and from the rural family to the urban are also examined. The family’s types and their kinship are also themes that are of concern. The second part is separated into four chapters the organization of which is concerned with the central theme of the comedies and basic components of family’s institution and the Greek family customs. The first chapter is about families without children. The families are urban except for the film Marriage Greek Style (Georgiadis, 1964) that is examined as case study. In these kinds of comedies, the husband or the wife – mainly the husband – is obsessed with a passion hence making trouble in the relationship of the couple. Such problems are infidelity, jealousy, stinginess and women’s ambition. Common elements and different ways of using the plot are examined through analysis. The second chapter is about families with children. The chapter opens with The aunt from Chicago (Sakellarios, 1957) and Thodoros with the carbine (Dimopoulos, 1963). The two films are examined via the conflict tradition-modernity. The next unit is about families in chaos. Chaos is seen as a result of the metaphorical or the real absence of the mother or the real father’s absence. Another reason of conflict has to do with the antagonism of the sexes and the imbalance between west and oriental issues as they are represented in the comedy A crazy crazy family (Dimopoulos, 1965). The chapter concludes with the film Chorapha Family (Asimakopoulos, 1965) as a case study. The film is close to commedia all’ italiana and is critical about real social problems such as illegal adoptions and poverty. The third chapter examines the image of the brother using five comedies that are examined in parallel. More specifically, the ways via which the brother is represented, how the representation of women/sisters changes during the years and what exactly the comedies propose as far as dowry and matchmaking are of direct interest The chapter concludes with Atsidas (Dalianidis, 1962) which is examined as case study, specifically as a satire of the image of the protective Greek brother. In the fourth chapter the area of interest has to do with kinship. Two types of comedy are mentioned in this field: those in which the theme of the vendetta is central and others that represent the relatives as an obstacle to the happiness of the hero/heroine. The conclusion is briefly mention what has already arisen in the chapters. Wider results are also included. Overall, Greek film comedy does not manage to make a difference as it was following the conservative values of Greek society. Nevertheless, the way women are represented has improved through and over the years. Moreover, the husband’s power in the household has also decreased, very noticeably near the 1965. After 1965, other problems, such as cases of single parents, widows and widowers are also represented. Some of the modern elements of Greek comedy are the rejection of dowry and matchmaking and also the objection towards sexual harassment. Furthermore, kinship is a matter that is approached critically. As for the relation between reality and film representation, Greek comedy, by choosing specific themes, was essentially reproducing them again and again. Directors who differentiated themselves from this frame include Vasilis Georgiadis, George Skalenakis and Yannis Dalianidis.

Η διατριβή «Τα πολλαπλά πρόσωπα της ελληνικής οικογένειας στην ελληνική κινηματογραφική κωμωδία» μελετά τον τρόπο αναπαράστασης του οικογενειακού θεσμού, έτσι όπως αυτός αναπαρίσταται σε δημοφιλείς κινηματογραφικές ελληνικές κωμωδίες της περιόδου 1950-1970. Στόχος της διατριβής είναι να εξεταστούν οι ιδεολογικές παράμετροι των κωμωδιών ως προς τους τρόπους απεικόνισης της ελληνικής οικογένειας σε σχέση με τις πραγματικές πτυχές που εμφάνιζε ο θεσμός την ίδια περίοδο. Βασική θέση που υιοθετείται είναι ότι οι ταινίες λειτουργούν ως ψηφίδες του ευρύτερου πολιτιστικού πλαισίου εθνών και κοινωνιών. Κύριο ερώτημα είναι αν η ελληνική κινηματογραφική κωμωδία ακολουθούσε την ελληνική πραγματικότητα ως προς τα οικογενειακά ήθη, τις αντιλήψεις, τις συνήθειες και τις νοοτροπίες που παρατηρούνταν ή αν κατάφερε να ξεφύγει από το ιστορικό πλαίσιο που την περιέβαλλε προωθώντας νέες και προοδευτικές αντιλήψεις. Επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα που τίθενται είναι τι επιλέγουν οι ταινίες να απεικονίσουν, σε ποια θέματα επικεντρώνονται και πώς αναπαρίστανται οι οικογενειακοί ρόλοι, ποιες λύσεις προτείνουν, ποιες αξίες προωθούν και ποιες επανέρχονται. Εξετάζεται, επίσης, αν παρατηρείται κάποιου είδους εξέλιξη κατά το πέρασμα από τη μια δεκαετία στην άλλη. Η εργασία δομείται πάνω σε δύο μέρη: ένα πρώτο ιστορικό και ένα δεύτερο κινηματογραφικής ανάλυσης. Στο πρώτο μέρος, το οποίο είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες, δίνονται πληροφορίες για την εικόνα που εμφάνιζε η ελληνική οικογένεια τις τρεις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Το μέρος αυτό αποτελεί σύνθεση πληροφοριών από ιστορικές, εθνογραφικές, ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές πηγές, από νομικά κείμενα και τον τύπο της εποχής. Ο αναγνώστης κατατοπίζεται για θέματα όπως ο θεσμός του γάμου και για σχετικές με αυτόν παραμέτρους, όπως το συνοικέσιο, η προίκα, ο αρραβώνας. Παρουσιάζονται επίσης οι αλλαγές που συντελέστηκαν κατά το πέρασμα από την αγροτική στη σύγχρονη αστεακή οικογένεια, και τα διάφορα οικογενειακά σχήματα που υπήρχαν, ενώ γίνεται λόγος και για τη σημασία που έδιναν οι Έλληνες στη συγγένεια. Το δεύτερο μέρος είναι χωρισμένο σε τέσσερα κεφάλαια, για την οργάνωση των οποίων έχουν ληφθεί υπόψη οι κεντρικές θεματικές των κωμωδιών, αλλά και σημαντικές συνιστώσες που αφορούν τον οικογενειακό θεσμό, όπως οικογενειακά σχήματα, νοοτροπίες και ήθη που απαντώνταν στην ελληνική οικογένεια της εποχής. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζονται οικογένειες χωρίς παιδιά. Οι οικογένειες είναι αστικές – με εξαίρεση το Γάμος αλά ελληνικά (Γεωργιάδης, 1964), ταινία που εξετάζεται ως μελέτη περίπτωσης. Στις κωμωδίες αυτού του κεφαλαίου ένας εκ των δύο συζύγων φέρει ένα σοβαρό ελάττωμα ή διακατέχεται από κάποιο πάθος, δημιουργώντας κλονισμό στη συζυγική σχέση. Ζητήματα λοιπόν που επανέρχονται είναι η απιστία, η ζήλια, η τσιγγουνιά και η γυναικεία φιλοδοξία. Στο κεφάλαιο συζητούνται κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορετικοί τρόποι χειρισμού των θεμάτων αυτών. Στο δεύτερο κεφάλαιο απασχολούν συζυγικές οικογένειες με παιδιά. Αρχικά, μέσα από τις κωμωδίες Η θεία απ’ το Σικάγο (Σακελλάριος, 1957) και Ο Θόδωρος και το δίκαννο (Δημόπουλος, 1963) μελετάται το δίπολο παράδοση-νεοτερικότητα. Η επόμενη ενότητα αφορά χαοτικά σπιτικά. Το χάος προκύπτει είτε εξαιτίας της απουσίας της μητέρας (κυριολεκτικής λόγω θανάτου ή μεταφορικής λόγω ανικανότητάς της να επιτελέσει του οικογενειακούς ρόλους) είτε εξαιτίας της (κυριολεκτικής) απουσίας του πατέρα. Άλλο στοιχείο δυσαρμονίας είναι η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο φύλων και η διελκυστίνδα μεταξύ δυτικότροπων και ανατολίτικων στοιχείων, όπως αυτά διακρίνονται στην ταινία Μια τρελλή τρελλή οικογένεια (Δημόπουλος, 1965). Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την πολύτεκνη Οικογένεια Χωραφά (Ασημακόπουλος, 1968), που αναλύεται ως ταινία μελέτης. Η ταινία φέρει γνωρίσματα της commedia all’ italiana και ασκεί κοινωνική κριτική θίγοντας υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα, όπως οι παράνομες υιοθεσίες και η φτώχια. Το τρίτο κεφάλαιο μελετά την απεικόνιση του αδερφού μέσα από πέντε κωμωδίες, οι οποίες εξετάζονται παράλληλα. Η ανάλυση δείχνει τους τρόπους πραγμάτευσης του αδερφού ως προστάτη, την εξέλιξη που παρατηρείται ως προς την απεικόνιση της γυναίκας/αδελφής και τη θέση των ταινιών σε ζητήματα όπως η προικοδότηση και το προξενιό. Το κεφάλαιο κλείνει με τον Ατσίδα (1962) του Δαλιανίδη που αναλύεται ως περίπτωση κωμωδίας η οποία σατιρίζει τον ρόλο του αδερφού-προστάτη. Το τέταρτο κεφάλαιο μελετά τις συγγενικές σχέσεις – θέμα στο οποίο στέκονται κριτικά οι ταινίες. Διακρίνονται δύο κατηγορίες κωμωδιών: εκείνες που αναφέρονται σε ζητήματα βεντέτας και εκείνες που εστιάζουν στην εμπλοκή των συγγενών στις προσωπικές επιλογές του ατόμου. Στα συμπεράσματα συνοψίζονται οι σημαντικότερες διαπιστώσεις που έχουν προκύψει από τα επιμέρους κεφάλαια και κατατίθενται συνολικότερες διαπιστώσεις. Η ελληνική κινηματογραφική κωμωδία δεν κατάφερε να κάνει κάποια ανατροπή και ακολουθούσε σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία αναπαράγοντας σε μεγάλο βαθμό στερεότυπα. Η στήριξη του οικογενειακού θεσμού και η προσκόλληση σε συντηρητικά ήθη αποτελούσε ίδιον αυτών των κωμωδιών. Ωστόσο, σταδιακή αλλαγή παρατηρείται στην εικόνα της γυναίκας κατά το πέρασμα από τη μια δεκαετία στην άλλη, καθώς παρατηρούνται στοιχεία αναβάθμισης του γυναικείου ρόλου στην οικογένεια. Παράλληλα φαίνεται ότι μειώνεται η εξουσία του συζύγου γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1960 σε πολλές από τις κωμωδίες που απασχόλησαν στη διατριβή. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 δίνεται επίσης χώρος για την ανάδειξη προβλημάτων που αντιμετωπίζουν μονογονεϊκές οικογένειες. Στα φιλελεύθερα στοιχεία των κωμωδιών εντάσσεται η απόρριψη του θεσμού της προίκας και της μεθόδου του προξενιού, καθώς και η καταγγελία φαινομένων, όπως οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις, αλλά και ο καυτηριασμός των συγγενικών σχέσεων. Η ελληνική κωμωδία αξιοποιούσε την πραγματικότητα, αλλά επιλεκτικά απομόνωνε συγκεκριμένα φαινόμενα και ενέμενε σε ορισμένα θέματα. Στους σκηνοθέτες που προσπάθησαν να διαφοροποιηθούν από το κλίμα της εποχής, όπως αυτό περιγράφεται μέσα από την ανάλυση των ταινιών που εξετάζονται στη διατριβή, συγκαταλέγονται ο Βασίλης Γεωργιάδης, ο Γιώργος Σκαλενάκης και ο Γιάννης Δαλιανίδης.