Kαλλιτεχνικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο της Αθήνας: η περίπτωση του μη-αδειοδοτημένου γκραφίτι (1985-2020)

Abstract

This PhD thesis explores the diversity and interaction of artistic practices in public space, focusing on the case of Athens. Public space, and particularly that of the metropolis, is a sphere where artworks subsidized by institutions intertwine with a multitude of artistic practices, which are realised without the permission of the authorised institution. The dialogue that has emerged between them, especially since the mid-1980s in Greece, not only promotes the rethinking of the term "public art", but also highlights new aspects of popular, but critical issues in the field of art history and theory, most notably that of the merge of art with everyday life. The research was initiated by the observation that a large number of people paint almost unseen and without permission in the city, radically shaping the Athenian urban landscape. The relationship between the subjects, the city and other forms of art, in the context of this creative, albeit illegal, process in public space, was primarily examined. The field research, took place in Athens and New York, exploring the origins of certain artistic practices and affinities with the case of Athens. The study of the phenomenon in the USA highlighted the crucial role played in the emergence of new forms of public art by the minorities and underprivileged communities of the major urban centers and the osmosis of ethnic, cultural, social and political identities during the 1960s. The examination of the example of Athens highlighted the dialectical relationship between art and the need to redefine everyday life in the city, participation in the commons, as well as the formation and strengthening of identities. In this context, the relationship between art and political action, protest, and defense of human rights was examined, while also recording confluences and conflicts between the artistic practices examined with the law and institutions.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά την ποικιλομορφία και αλληλεπίδραση των καλλιτεχνικών πρακτικών στον δημόσιο χώρο, εστιάζοντας στην περίπτωση της Αθήνας. Ο δημόσιος χώρος, και ιδιαίτερα εκείνος της μητρόπολης, αποτελεί ένα πεδίο όπου αλληλοδιαπλέκονται έργα τέχνης επιχορηγούμενα από τους θεσμούς, με πληθώρα καλλιτεχνικών πρακτικών, οι οποίες υλοποιούνται χωρίς την άδεια του αρμόδιου φορέα. Ο διάλογος που προκύπτει μεταξύ τους, ιδίως από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και έπειτα στην Ελλάδα, όχι μόνο προτάσσει την επανεξέταση του όρου «δημόσια τέχνη», αλλά και αναδεικνύει νέες όψεις δημοφιλών, πλην κρίσιμων ζητημάτων στο πεδίο της ιστορίας και θεωρίας της τέχνης, με κυριότερο εκείνο της ένωσης της τέχνης με την καθημερινή ζωή. Η έρευνα ξεκίνησε με αφορμή την παρατήρηση ότι μεγάλος αριθμός ανθρώπων ζωγραφίζουν σχεδόν αθέατοι και χωρίς άδεια στην πόλη, διαμορφώνοντας άρδην το αθηναϊκό αστικό τοπίο. Εξετάστηκε καταρχήν η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στα δρώντα υποκείμενα, την πόλη και άλλες μορφές τέχνης, στο πλαίσιο της δημιουργικής, πλην παράνομης αυτής διαδικασίας στον δημόσιο χώρο. Η έρευνα πεδίου, έλαβε χώρα στην Αθήνα και την Νέα Υόρκη, εξερευνώντας την καταγωγή ορισμένων καλλιτεχνικών πρακτικών και συγγένειες με την περίπτωση της Αθήνας. Κατά την μελέτη του φαινομένου στις ΗΠΑ αναδείχτηκε ο κρίσιμος ρόλος που διαδραμάτισαν στην εμφάνιση νέων μορφών δημόσιας τέχνης, οι μειονοτικές, μη-προνομιούχες κοινότητες των μεγάλων αστικών κέντρων και η όσμωση εθνοτικών, πολιτισμικών, κοινωνικών και πολιτικών ταυτοτήτων κατά την δεκαετία του ’60. Η εξέταση της περίπτωσης της Αθήνας υπογράμμισε την διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την ανάγκη επανακαθορισμού της καθημερινότητας στην πόλη, την συμμετοχή στα κοινά, αλλά και την συγκρότηση και ενδυνάμωση ταυτοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό διερευνήθηκε η σχέση της τέχνης με την πολιτική δράση, την διαμαρτυρία, την διεκδίκηση και προάσπιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και καταγράφηκαν συρροές και συγκρούσεις των εξεταζόμενων καλλιτεχνικών πρακτικών με το δίκαιο και τους θεσμούς.