Πληθυσμιακή κινητικότητα, εθνολογική σύνθεση και η εικόνα του "άλλου" στην αυτοκρατορία της Νίκαιας (1204-1261)

Abstract

The dissertation focuses on a historical era of intense processes in most areas, during which population movements took place due to political change. During this critical period, the emperors of Nicaea acted prudently and skilfully handled the difficult situation the empire was in. Among their first actions was to invite to their territory reputable individuals from the areas conquered by the Latins, as they were convinced that attracting a large percentage of the Byzantine population and, in fact, prominent personalities would give to the new state the glamour of the Byzantine empire. These migrations to Nicaea helped to confirm its status as the only successor state of Byzantium and, at the same time, weakened the efforts made by the state of Epirus to present itself as the legitimate successor of the Byzantine empire.The research is divided into three parts which, in turn, are divided into sub-chapters. The first part focuses on population movements and relocations, and includes some explanations regarding the terminology used. It is indicated that during the period between the Fall of the Byzantine capital and its return to Byzantine jurisdiction (1204-1261), population and individual mobility was in some cases directly related to the political situation that prevailed following the Crusades in the East, especially the Fourth Crusade and the Fall of Constantinople. The first part is divided into three extensive chapters, which are similar in structure. Each of these chapters examines the moving groups or individuals based on their origin, i.e. whether they were foreign or of Greek/ Byzantine origin, as well as the reason for their relocation. A number of smaller chapters follow, which refer to financially motivated relocations, the establishment of monasteries and the settlement or expulsion of monks, travel and travel routes, where these can be recorded, as well as the problems faced by those who moved. The second and third parts of the dissertation complement the first and main part of the research. In the second part, an attempt is made to quantify and classify the movements based on the categorizations found in modern bibliography. The third part presents and analyses, to the extent possible, the ethnological composition, the Byzantine/ Greek identity, and the image of the "other" in the empire of Nicaea based on Byzantine sources. In the final part, the general conclusions drawn from the previous three parts of the study are discussed, together with the reasons that caused the voluntary or involuntary relocation of individuals and population groups.

Η διατριβή επικεντρώνεται σε μία ιστορική εποχή έντονων διεργασιών σε όλους σχεδόν τους τομείς, κατά την οποία πληθυσμοί θα μετακινηθούν σε άλλες περιοχές, εξαιτίας της πολιτικής μεταβολής. Αυτή την κρίσιμη περίοδο οι αυτοκράτορες της Νίκαιας ενήργησαν με σύνεση και χειρίστηκαν επιδέξια τη δύσκολη κατάσταση, στην οποία περιέπεσε η αυτοκρατορία. Από τις πρώτες ενέργειές τους ήταν η πρόσκληση στην επικράτειά τους ατόμων εγνωσμένου κύρους από τις κατακτημένες από τους Λατίνους περιοχές, καθώς είχαν την πεποίθηση ότι η προσέλκυση όλο και περισσότερων βυζαντινών πληθυσμών και, μάλιστα επιφανών προσωπικοτήτων, θα προσδώσει στο νέο κράτος την παλιά αίγλη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αυτές οι μετοικεσίες προς τη Νίκαια θα τη νομιμοποιήσουν στα μάτια όλων ως τη μόνη διάδοχο κατάσταση του Βυζαντίου και, κυρίως, θα αποδυναμώσουν την προσπάθεια του κράτους της Ηπείρου να παρουσιαστεί ως συνέχεια της αυτοκρατορίας. Η έρευνα διαχωρίζεται σε τρία μέρη και αυτά διαιρούνται σε επιμέρους κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος, η μελέτη πραγματεύεται τις μετακινήσεις και τις μετοικεσίες πληθυσμών με κάποιες επεξηγήσεις αρχικά σε ζητήματα ορολογίας. Επισημαίνεται ότι στο χρονικό πλαίσιο, που ορίζεται από την Άλωση της βυζαντινής πρωτεύουσας μέχρι την επαναφορά της στη βυζαντινή δικαιοδοσία (1204-1261), υπάρχει κινητικότητα ομάδων πληθυσμού και μεμονωμένων ατόμων, που σε ορισμένες περιπτώσεις βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την πολιτική κατάσταση που επικράτησε μετά τις εκστρατείες των Σταυροφόρων στην Ανατολή και, κυρίως, μετά την Δ’ Σταυροφορία και την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Το πρώτο μέρος υποδιαιρείται σε τρία εκτενή κεφάλαια. Η διάρθρωση των τριών πρώτων κεφαλαίων πραγματοποιήθηκε με ανάλογη λογική, δηλαδή με τον διαχωρισμό της εξέτασης των μετακινούμενων ομάδων ή προσώπων βάσει της καταγωγής τους, αν δηλαδή ήταν ξένοι ή ελληνικής/βυζαντινής προέλευσης, καθώς και του λόγου που αυτή η μετοικεσία γίνεται. Ακολουθεί η παράθεση μικρότερων κεφαλαίων, τα οποία αναφέρονται στις μετοικεσίες που είχαν οικονομικά κίνητρα, στην ίδρυση μονών και στην εγκατάσταση ή εκδίωξη μοναχών, στα ταξίδια και τις ταξιδιωτικές πορείες, όπου είναι δυνατόν αυτές να καταγραφούν, καθώς και στα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν όσοι μετακινούνταν. Στη συνέχεια ακολουθούν άλλα δύο μέρη της διατριβής, τα οποία λειτουργούν ως συμπλήρωμα του πρώτου και βασικού μέρους της έρευνας. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής επιχειρείται ποσοτικοποίηση και κατάταξη των μετακινήσεων με βάση τις κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες απαντούν στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Στο τρίτο μέρος παρουσιάζεται και αναλύεται, κατά το δυνατόν, η εθνολογική σύνθεση, η βυζαντινή/ελληνική ταυτότητα και η εικόνα του «άλλου» στην αυτοκρατορία της Νίκαιας με βάση τις βυζαντινές πηγές. Στο τέλος, εξάγονται τα γενικά συμπεράσματα και από τα τρία μέρη της εργασίας και παρατίθενται οι λόγοι, που προκάλεσαν την εκούσια ή ακούσια μετοικεσία ατόμων και ομάδων πληθυσμού.