Καταγραφή των γνώσεων και της βασικής στάσης (Τυφλότητα / Plant Blindness) απέναντι στα φυτά: μια διηλικιακή μελέτη του φαινομένου σε εκπαιδευόμενους πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

In attempting a historical review, one can see that over the past century many attempts have been made to highlight the importance of plant organisms in parallel with the general change of attitude and awareness of environmental issues. However, according to the literature, a particular phenomenon called "Plant Blindness" is recorded in modern times. This phenomenon in a general context concerns people's reduced interest in plants and more specifically refers to the inability of humans to observe plants in the environment, the inability to recognize the importance of plants for the environment and human affairs, the inability to assess the aesthetic and unique biological characteristics of plants and the tendency to classify plants as inferior to animals. The causes of the phenomenon according to existing research are related to the different physiology and morphology of plant organisms in relation to animals, to the functioning of the human brain and to the limited presence of plants in educational systems worldwide. This doctoral thesis examines the environmental and social implications of the phenomenon by focusing on the sustainable development context, explores quantitatively and qualitatively the presence of plants in Greek curriculum and records the possible presence of the phenomenon in populations of primary, secondary and higher education learners. The investigation of the phenomenon’s intensity in Greek learners is carried out through two cross-age studies in order to draw conclusions about the change in the intensity of plant blindness during the transition of learners from primary to higher education. More specifically, 1048 fourth, fifth and sixth grade primary school pupils participated in the first cross-age study. The second cross-age study involved 1237 people that were primary school students (sixth grade), junior high school students (third grade), senior high school students (third grade) and senior university students. A questionnaire was used as a research instrument. The results of the research record a strong link between plants and sustainable development goals and define plant blindness as an issue with significant implications for the countries’ development. The curriculum examination does not demonstrate quantitative imbalances between the existing cognitive goals about plant and animal organisms. However, it brings to the fore a one-dimensional examination of plant organisms in primary and secondary education that does not contribute to the all-round promotion of the importance of plant organisms for life on the planet and for the human well-being. With regard to the investigation of the plant blindness’ existence in Greek learners, there is clearly more interest in animals than in plants by the participants of all grades. In addition, a difficulty of spontaneous recall of plants as living organisms is identified, the school is recorded as a framework of limited supply of knowledge about plants while moderate performance in this cognitive field is also recorded. According to the cross-age examination, the phenomenon seems to become more intense when attending secondary school structures. The results of this research confirm the findings of relevant international researches that record the existence of the phenomenon. At the same time, they provide for the first time cross-age study data that can be used for comparison and contribute to an even better understanding of plant blindness. In addition, for the first time, a framework for linking plant blindness to sustainable development is identified and the phenomenon is approached as a factor that can act negatively in efforts to achieve sustainable development goals.

Επιχειρώντας μια ιστορική ανασκόπηση διαπιστώνει κανείς πως κατά τον προηγούμενο αιώνα έγιναν πολλές προσπάθειες ανάδειξης της σημασίας των φυτικών οργανισμών παράλληλα με τη γενικότερη αλλαγή στάσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Ωστόσο, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, στη σύγχρονη εποχή καταγράφεται ένα ιδιαίτερο φαινόμενο που ονομάζεται «Plant Blindness» και στα ελληνικά αποδίδεται κυρίως με τον όρο «Τυφλότητα Απέναντι στα Φυτά». Το φαινόμενο αυτό σε ένα γενικό πλαίσιο αφορά το μειωμένο ενδιαφέρον των ανθρώπων για τα φυτά και πιο ειδικά αναφέρεται στην ανικανότητα του ανθρώπου να παρατηρεί τα φυτά στο περιβάλλοντα χώρο, στην αδυναμία αναγνώρισης της σημασίας των φυτών για το περιβάλλον και τις ανθρώπινες υποθέσεις, στην αδυναμία να εκτιμηθούν τα αισθητικά και μοναδικά βιολογικά χαρακτηριστικά των φυτών και στην τάση να ταξινομούνται τα φυτά ως κατώτερα από τα ζώα. Οι αιτίες του φαινομένου σύμφωνα με τις υπάρχουσες έρευνες σχετίζονται με τη διαφορετική φυσιολογία και μορφολογία των φυτικών οργανισμών σε σχέση με τα ζώα, με τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και με την περιορισμένη παρουσία των φυτών στα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως. Η παρούσα διδακτορική διατριβή εστιάζοντας στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης εξετάζει τις προεκτάσεις του φαινομένου σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο, διερευνά ποσοτικά και ποιοτικά την παρουσία των φυτών στα ελληνικά αναλυτικά προγράμματα και καταγράφει την πιθανή παρουσία του φαινομένου σε πληθυσμούς εκπαιδευομένων πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η διερεύνηση της έντασης τους φαινομένου σε Έλληνες μαθητές και φοιτητές γίνεται με δυο διηλικιακές μελέτες με σκοπό να εξαχθούν συμπεράσματα για τη μεταβολή της έντασης της τυφλότητας απέναντι στα φυτά κατά την μετάβαση των εκπαιδευομένων από την πρωτοβάθμια μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, κατά την πρώτη διηλικιακή μελέτη συμμετείχαν 1048 μαθητές τέταρτης, πέμπτης και έκτης τάξης δημοτικών σχολείων. Κατά τη δεύτερη διηλικιακή μελέτη συμμετείχαν 1237 άτομα και πιο συγκεκριμένα μαθητές έκτης δημοτικού, τρίτης γυμνασίου, τρίτης λυκείου και τέταρτου έτους πανεπιστημίου. Τα εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν ερωτηματολόγιο. Τα αποτελέσματα της έρευνας καταγράφουν μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ φυτών και στόχων βιώσιμης ανάπτυξης καθιστώντας τη τυφλότητα απέναντι στα φυτά ως ένα ζήτημα με σημαντικές προεκτάσεις για την ανάπτυξη των χωρών. Η εξέταση των αναλυτικών προγραμμάτων δεν καταδεικνύει ποσοτικές ανισορροπίες μεταξύ των υπαρχόντων γνωστικών στόχων για τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Ωστόσο, φέρνει στο προσκήνιο μια μονοδιάστατη εξέταση των φυτικών οργανισμών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση που δεν συμβάλει στην ολόπλευρη ανάδειξη της σημασίας των φυτικών οργανισμών για τη ζωή στον πλανήτη και τη διασφάλιση της ανθρώπινης ευημερίας. Όσον αφορά τη διερεύνηση ύπαρξης της τυφλότητας απέναντι στα φυτά στους Έλληνες εκπαιδευόμενους, καταγράφεται ξεκάθαρα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα ζώα σε σχέση με τα φυτά από τους συμμετέχοντες όλων των βαθμίδων. Επιπρόσθετα, εντοπίζεται μια δυσκολία αυθόρμητης ανάκλησης των φυτών ως ζωντανών οργανισμών, προσδιορίζεται το σχολείο ως ένα πλαίσιο περιορισμένης προσφοράς γνώσεων για τα φυτά και καταγράφονται μέτριες επιδόσεις των παιδιών στο πεδίο αυτών των γνώσεων. Εκ της διηλικιακής εξέτασης το φαινόμενο συγκεντρωτικά φαίνεται να γίνεται πιο έντονο κατά τη φοίτηση στις δομές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν τα ευρήματα σχετικών διεθνών ερευνητικών προσπαθειών όσον αφορά την καταγραφή της ύπαρξης του φαινομένου. Ταυτόχρονα, παρέχουν για πρώτη φορά δεδομένα διηλικιακής μελέτης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς σύγκριση και να συνεισφέρουν στην ακόμα καλύτερη κατανόηση του υπό εξέταση ζητήματος. Επιπλέον, για πρώτη φορά προσδιορίζεται ένα πλαίσιο σύνδεσης της τυφλότητας απέναντι στα φυτά με τη βιώσιμη ανάπτυξη και προσεγγίζεται το φαινόμενο ως ένας παράγοντας που μπορεί να δράσει αρνητικά στις προσπάθειες επίτευξης των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.