Εθνικισμός και τέχνη στην Ιταλία του Ριζορτζιμέντο μέσα από τα κείμενα του Τζουζέπε Ματσίνι και την καλλιτεχνική παραγωγή της εποχής

Abstract

The subject study of this doctoral thesis are the essays on art and literature written by the preacher of Italian nationalism, Giuseppe Mazzini, between 1826-1841, as well as the interaction between nationalism and art (and literature) in the Risorgimento Italy, as expressed through these texts, but also through the works of Italian artists and writers of that period of time. The years of Risorgimento (1815-1870) were important not only because they led to the independence and unification of Italy, but also because they were the years when a common national tradition was invented and reconstructed, and the images, which would represent the Italian nation, were gathered. The division of the Italian peninsula among various occupying forces and the absence of a stable pre-existing state or even a royal house turned culture into a powerful weapon in making the new nation. As a result, literature, historiography and the arts played a crucial role in the shaping of the cultural and especially the collective national memory of the Italians. Mazzini was one of the most emblematic Risorgimento figures. However, in this doctoral thesis, we approach Mazzini not through his essays on politics, but through the less known essays he wrote and published, concerning the arts of painting, music and literature, since Mazzini considered literature a form of art, especially poetry, which he thought to be superior to all kinds of art. In these essays, Mazzini criticizes and expresses revolutionary ideas on art and its mission, aiming – at the same time- at communicating his political and aesthetic views and guiding the Italian writers and artists as to which strategies of representation they should adopt in order to construct the new cultural identity of the Italian nation. The aim of this thesis is to analyze and present the aforementioned Mazzini’s essays along with the works and their creators that he presents, through a cultural approach to the Risorgimento, in the framework of exploring the role of the intersection between political history and cultural artifact, around the central question of national identity. This thesis is composed of four chapters: the first chapter is on Mazzini’s essays Di una letteratura europea (1829) και Italian Literature since 1830 (1837) as well as on smaller Mazzini’s articles about literature and the second chapter focuses on Mazzini’s essays Poesie-Arte (1837) and De l’Art en Italie, à propos de Marco Visconti, roman de Thomas Grossi (1835), concerning both art and literature. The subject of the third chapter is music and Mazzini’s essay Filosofia della Musica (1835) and the last article focuses on the art of painting and Mazzini’s article Modern Italian Painters (1841). The novelty of this thesis lies in the fact that I have attempted the analytical and comparative presentation of Mazzini’s most important essays/articles on the arts of music, painting and literature in Italy, in addition to the collection and analytical presentation of the works that Mazzini mentions in his essays. At the same time, through Mazzini’s texts, which trace the historical trajectory of Italian literature, music and painting from the beginning of 19th century to 1841, and the presentation and analysis of the creators and their works, valuable material and information emerge concerning the Risorgimento protagonists- in the field of culture- their role, the impact of their work, as well as the network of journalists, patrons, Italian exiles and their foreign supporters around them, In this thesis, the collection and analysis of Mazzini’s most important essays on what he characterized as art (literature, music, painting), afforded the chance of my analysing them comparatively. As I highlighted, their common characteristics were the analysis of the present and a prophecy of the future as well as the promotion and repetition of Mazzini’s aesthetic and political views -more clearly and combatively, over time- aiming at educating, proselytizing and above all, leading Italians to action. In Mazzini’s patriotic propaganda, the instrumentalization of art and literature and their utilization in order to promote nationalistic goals, are obvious in all his texts, gradually escalating until 1841, in his article Modern Italian Painters, in accordance with the development and escalation of the fight of the Risorgimento, in my opinion. Last but not least, in this thesis, I also focused on and highlighted the interconnection between painting, music and literature, during that founding era of Italian national unity. In conclusion, it is important to emphasize that in this thesis, through the presentation, analysis and deepening of Mazzini’s essays/ articles, emerged these important historic documents, which despite their repetitions, verbosity and Mazzini’s “prescriptions” were characterized by lucidity, deep knowledge of the artistic life of the times and awareness of their aim, and they were innovative as they proposed a new form of interaction between arts and politics, promoting at the same time, the eminence of the cultural elites and their ability to intervene in the politicians’ Realpolitikal objectives concerning the construction of the new nation, as the political leaders and institutions were not the only protagonists of the Italian nation-building.

Αντικείμενο μελέτης της παρούσας έρευνας αποτελούν τα κείμενα για την τέχνη και τη λογοτεχνία που έγραψε ο κήρυκας του ιταλικού εθνικισμού Giuseppe Mazzini, κατά το χρονικό διάστημα 1826-1841, καθώς και η σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ εθνικισμού και τέχνης (και λογοτεχνίας) στην Ιταλία του Risorgimento όπως εκφράστηκε μέσα από τα κείμενα αυτά, αλλά και τη γενικότερη καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή της εποχής. H περίοδος του Risorgimento (1815- 1870) ήταν σημαντική, όχι μόνο επειδή οδήγησε στην ανεξαρτησία και ενοποίηση της Ιταλίας, αλλά και ως η περίοδος κατά την οποία, επινοήθηκε και επαναδιαμορφώθηκε μια κοινή εθνική παράδοση και συγκεντρώθηκαν οι εικόνες που θα αναπαριστούσαν την Ιταλία ως έθνος. Οι εγγενείς δυσκολίες στην ιστορική πραγματικότητα της Ιταλίας του Risorgimento, όπως η διαίρεση της ιταλικής χερσονήσου και η κατοχή της από διαφορετικές δυνάμεις, η απουσία ενός σταθερού προϋπάρχοντος κράτους ή ενός βασιλικού οίκου που να εξέφραζε ολόκληρο το ιταλικό έθνος, μετέτρεψαν την κουλτούρα σε ισχυρό μέσο διαμόρφωσης του νέου έθνους. Έτσι, η λογοτεχνία και η ιστορία (ιστοριογραφία) αλλά και οι τέχνες -καθώς παρέχουν τη δυνατότητα δυναμικών οπτικών αναπαραστάσεων του έθνους- έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτιστικής και ειδικότερα της συλλογικής εθνικής μνήμης των Ιταλών. Ο Mazzini υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του Risorgimento και της ευρωπαϊκής διανόησης του 19ου αιώνα και ως εκ τούτου ο βίος, η δράση και η σκέψη του έχουν απασχολήσει πληθώρα ερευνητών εντός και εκτός Ιταλίας. Στην έρευνα αυτή, επιχειρούμε μια διαφορετική προσέγγιση του Mazzini, όχι μέσα από τα κείμενά του για την πολιτική, αλλά μέσα από τα λιγότερο γνωστά κείμενά του που συγγράφει και δημοσιεύει για τις τέχνες της ζωγραφικής, της μουσικής αλλά και τη λογοτεχνία- την οποία ο Mazzini, δεν διαχωρίζει από τις τέχνες, ιδιαίτερα την ποίηση, την οποία θεωρούσε ανώτερη όλων των τεχνών. Στα -υπό εξέταση- κείμενα, ο Mazzini ασκεί κριτική και εκφράζει τις ιδιαίτερα μαχητικές απόψεις του για την τέχνη και την αποστολή της, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης τέχνης –εθνικισμού την περίοδο του Risorgimento. Ταυτόχρονα, όπως αναλύεται σε όλη τη διατριβή αυτή, ο Mazzini με μέσο τα κείμενά του, αποσκοπεί στο να επικοινωνήσει τις πολιτικές και αισθητικές απόψεις του και για να καθοδηγήσει τους Ιταλούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες ως προς τις στρατηγικές αναπαράστασης που πρέπει να υιοθετήσουν για τη συγκρότηση της νέας πολιτιστικής ταυτότητας του Ιταλικού έθνους. Σκοπός της διατριβής αυτής, είναι η παρουσίαση και ανάλυση των κειμένων αυτών του Mazzini καθώς και των έργων που παρουσιάζει αλλά και των δημιουργών τους, μέσα από την πολιτιστική προσέγγιση του Risorgimento, στα πλαίσια της διερεύνησης του ρόλου της διασταύρωσης της πολιτικής ιστορίας και της καλλιτεχνικής παραγωγής στο κεντρικό θέμα της εθνικής ταυτότητας. H έρευνα αυτή, παρουσιάζεται σε τέσσερις ενότητες: το πρώτο κεφάλαιο που αφορά στα κείμενα Di una letteratura europea (1829) και Italian Literature since 1830 (1837) καθώς και μικρότερα άρθρα του Mazzini με αντικείμενο τη λογοτεχνία, το δεύτερο που πραγματεύεται τα κείμενα του Mazzini: Poesie-Arte (1837) και De l’Art en Italie, à propos de Marco Visconti, roman de Thomas Grossi (1835) που αφορούν συνδυαστικά στη τέχνη και τη λογοτεχνία, το τρίτο με αντικείμενο τη μουσική και την πραγματεία Filosofia della Musica (1835) και το τέταρτο με αντικείμενο την τέχνη της ζωγραφικής μέσα από το άρθρο του Mazzini, Modern Italian Painters (1841). Η πρωτοτυπία της διατριβής έγκειται στο γεγονός ότι επιχειρείται για πρώτη φορά η αναλυτική και συγκριτική παρουσίαση των σημαντικότερων κειμένων του Mazzini, αναφορικά με τη λογοτεχνία και τις τέχνες της μουσικής και ζωγραφικής στην Ιταλία, καθώς και η συγκέντρωση και αναλυτική παρουσίαση των έργων που αναφέρει ο Mazzini, στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης εθνικισμού και τέχνης την περίοδο του Risorgimento. Ταυτόχρονα, μέσα από τα κείμενα του Mazzini- που αποτελούν καταγραφή της ήδη διαγραφείσας πορείας της Ιταλικής λογοτεχνίας, μουσικής και ζωγραφικής από τις αρχές του 19ου αιώνα ως και το 1841- και την παρουσίαση και ανάλυση των δημιουργών και των έργων τους, στην παρούσα διατριβή γίνεται δυνατή η ανάδειξη πολύτιμου υλικού και πληροφοριών για τους πρωταγωνιστές του Risorgimento στο επίπεδο του πολιτισμού, το ρόλο τους, τον αντίκτυπο που είχαν τα έργα τους καθώς και του δικτύου που κινείται γύρω τους, αναφορικά με τους δημοσιογράφους, τους πάτρωνές τους, τους εξόριστους Ιταλούς και τους ξένους υποστηρικτές τους, που συνθέτουν την εικόνα του Risorgimento της εποχής. Στην παρούσα έρευνα, η συγκέντρωση και ανάλυση των σημαντικότερων άρθρων του Mazzini για αυτό που συνολικά χαρακτήριζε ως τέχνη (λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική), μας έδωσε και τη δυνατότητα συγκριτικών προσεγγίσεων σε αυτά. Όπως επισημαίνω λοιπόν, κοινά χαρακτηριστικά τους ήταν η ιστορική αναδρομή, η ανάλυση του παρόντος και η προφητεία για την τέχνη του μέλλοντος, όπως και η προβολή και επανάληψη των αισθητικών και πολιτικών πιστεύω του Mazzini - περισσότερο μαχητικά και ξεκάθαρα, προϊόντος του χρόνου- που αποσκοπούσαν στο να εκπαιδεύσουν, να προσηλυτίσουν και κυρίως να οδηγήσουν στη δράση. Η «εργαλειοποίηση» της τέχνης και της λογοτεχνίας και η αξιοποίησή τους για τη διασπορά πατριωτικών και επαναστατικών μηνυμάτων –στα πλαίσια της πατριωτικής προπαγάνδας του Mazzini-είναι φανερή σε όλα του κείμενα, με μια σταδιακή κλιμάκωση και μαχητικότητα ωστόσο ως το άρθρο του για τη ζωγραφική, που ακολουθεί θεωρώ, την ανάπτυξη και εξέλιξη του αγώνα του Risorgimento. Παράλληλα, στην παρούσα έρευνα, αναδεικνύεται η διασύνδεση μουσικής – λογοτεχνίας – ζωγραφικής, όπου και όποτε υπάρχει, στα έργα που παρουσιάζονται. Oλοκληρώνοντας, είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως στην παρούσα έρευνα, μέσα από την παρουσίαση, ανάλυση και εμβάθυνση στα κείμενα/κριτικές του Mazzini, επιχειρήθηκε και η ανάδειξη αυτών των σημαντικών ιστορικών κειμένων που πέρα από τις επαναλήψεις, τους βερμπαλισμούς και τις «δασκαλίστικες» οδηγίες τους, χαρακτηρίζονταν από βαθιά γνώση του αντικειμένου, διαύγεια και επίγνωση του σκοπού τους, και ήταν πρωτοποριακές γιατί πρότειναν μια νέα μορφή αλληλεπίδρασης τέχνης και πολιτικής αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την ισχύ των πολιτιστικών ελίτ και την ικανότητα τους να παρεμβαίνουν στα πραγματιστικά οράματα των πολιτικών ηγετών για την «κατασκευή» του έθνους καθώς, δεν ήταν μόνο οι ηγέτες και οι πολιτικοί θεσμοί, πρωταγωνιστές της Ιταλικής εθνικής ανάπτυξης.