Η ποινική ευθύνη υπουργών

Abstract

The purpose of the thesis is to study the institution of criminal responsibility of ministers in a dogmatic, historical and comparative perspective. The purpose of the study is to approach the relevant issues from the point of view of the legal observer, focusing on the study of the historical and evolutionary formulation of its legal arrangements and the recording of their legal footprint in the context of modern legal reality. The text makes use of records of the particular historical moments that marked the evolution of the institution, while examining and referring to the legal arrangements applicable to each period and how they were implemented. The study is divided into three parts, the development of which follows a linear chronological order. The first part attempts to trace the early building blocks in the first recorded politically organized societies that determine the anatomy of their political structure and to record the traces that mark the early beginnings of the search and imputation of legal responsibilities. The second part of the study attempts a comparative overview of the institution of criminal liability of ministers in foreign legal order as it was formulated in modern western societies. It thus examines the recognition and functioning of ministerial responsibility in the Member States of the European Union, while referring to the constitutional provisions and traditions of each. The next chapter will analyze and record the path of institutional responsibility in Canada, the USA, Australia as well as Russia, India and the countries of the East namely China and Japan. The second section elaborates on the current law on criminal ministerial liability in Greece. The first chapter deals with the substantive law by analyzing the arrangements for the subjects of crime, the point of commencement of criminal responsibility, the concept of ministerial crime as emerges in particular from the synthetic assessment of the term 'in the performance of duties' in the text. law's. The second chapter deals with the procedural law of ministerial responsibility, namely the Parliamentary Procedure, the Proposal to prosecute, the preliminary examination, the prosecution, the suspension and revocation of it. Βasic thesis position is that ministerial criminal responsibility should be examined in each case in the light of dogmatic criminal law. That is to say, in no way should the scholar and practitioner of the law resort to and adopt the various theories about the political tone or texture of criminal offenses committed by a Minister, by associating and analyzing criminal liability in terms of political responsibility and paramilitary considerations.

Η διατριβή έχει ως αντικείμενο τη μελέτη του θεσμού της ποινικής ευθύνης των υπουργών, υπό δογματική, ιστορική και συγκριτική έποψη. Σκοπός της μελέτης είναι η προσέγγιση των σχετικών ζητημάτων από τη πλευρά αμιγώς του νομικού παρατηρητή, δίνοντας έμφαση στη μελέτη της ιστορικής και εξελικτικής διαμόρφωσης των νομικών ρυθμίσεων αυτού και καταγραφής του νομικού αποτυπώματος τους στα πλαίσια της σύγχρονης νομικής πραγματικότητας. Στο κείμενο γίνεται χρήση και καταγραφή των ιδιαίτερων ιστορικών στιγμών που στιγμάτισαν την εξελικτική πορεία του θεσμού με παράλληλη εξέταση και παράθεση των νομικών ρυθμίσεων που ίσχυαν ανά περίοδο και τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόστηκαν. Η μελέτη χωρίζεται σε τρία μέρη η ανάπτυξή των οποίων ακολουθεί μία γραμμική χρονολογική σειρά. Στο πρώτο μέρος γίνεται απόπειρα να ανιχνευθούν τα πρώιμα δομικά στοιχεία στις πρώτες καταγεγραμμένες πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες που καθορίζουν την ανατομία της πολιτικής τους διάρθρωσης και να καταγραφούν τα ίχνη που επισημαίνουν τις πρώιμες απαρχές της αναζήτησης και καταλογισμού νομικών ευθυνών στους άρχοντες που διοικούσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αυτές. Με επίκεντρο τις ιστορικές εξελίξεις στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο της ιστορικής περιόδου του ελληνικού έθνους η έρευνα συνεχίζει την ιστορική καταγραφή της πορείας των κοινωνιών της Δύσης και επιχειρείται να συνδυαστεί αυτή με τη καταγραφή της μετεξέλιξης του θεσμού της νομικής ευθύνης των κυβερνώντων όπως αυτή αποτυπώνεται στα νομικά κείμενα εκάστης χρονικής περιόδου. Στη τρίτη ενότητα του πρώτου μέρους μελετάται η διαμόρφωση των θεσμών νομικής ευθύνης κυβερνώντων στα νεότευκτα κράτη της χρονικής περιόδου του Μεσαίωνα στην Ευρώπη και καταγράφεται η πρώτη εμφάνιση του θεσμού της νομικής ευθύνης Υπουργών δίδοντας έμφαση στο πρώτο πολιτειολογικό παράδειγμα της Αγγλίας. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης επιχειρείται μία συγκριτική επισκόπηση του θεσμού της ποινικής ευθύνης υπουργών στις αλλοδαπές έννομες τάξεις όπως αυτός διαμορφώθηκε στα πλαίσια των σύγχρονών δυτικών κοινωνιών. Έτσι εξετάζεται κατ ίδιαν η αναγνώριση και λειτουργία της υπουργικής ευθύνης στα κράτη- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ γίνεται αναφορά στις συνταγματικές διατάξεις και παραδόσεις εκάστου αυτού. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην εξελικτική διαμόρφωση του θεσμού στη Γαλλία και τη Γερμανία, τις χώρες που διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο στη γέννηση και εξέλιξη του Διαφωτισμού και των αρχών που αυτός πρέσβευε. Στο επόμενο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται και καταγράφεται η διαδρομή του θεσμού της υπουργικής ευθύνης στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες του Καναδά, των Η.Π.Α. και της Αυστραλίας όπως επίσης στη Ρωσία, την Ινδία και στις χώρες της Ανατολής δηλαδή την Κίνα και την Ιαπωνία. Σε κάθε μία από τις χώρες αυτές γίνεται παρουσίαση των ιδιαίτερων κοινωνικών και πολιτειολογικών συνθηκών που συνέβαλλαν καθοριστικά στην διαμόρφωση του ιδιαίτερου νομικού συστήματος τους. Σκοπός της παρουσίασης είναι να καταγραφούν οι ιδιαιτερότητες των νομικών ρυθμίσεων που επικρατούν στα επιμέρους κράτη και να καταδειχθεί η θεμελιώδης σε κάθε μία από αυτά παραδοχή που επιτάσσει την ενεργοποίηση των ειδικών περί ποινικής ευθύνης υπουργών διατάξεων της κείμενης σε αυτά νομοθεσίας. Στο τρίτο μέρος της μελέτης παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο της ποινικής υπουργικής ευθύνης όπως ίσχυσε από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους έως και τις μέρες μας με παράλληλη αναφορά σε ορισμένες από τις ιστορικές περιστάσεις όπου έγινε ενεργοποίηση της ιδιάζουσας αυτής νομικής διαδικασίας προκειμένου να καταδειχθεί το πολιτικό πλαίσιο και οι ιδιαίτερες κοινωνικές συνισταμένες που πριμοδότησαν και προέκριναν την υλοποίηση των διατάξεων του. Γίνεται αναφορά στη πρώιμη διαμόρφωση του δικαιικού συστήματος στον προεπαναστατικό ελλαδικό χώρο και αναφορά στα γεγονότα της Επανάστασης του 1821. Δίνεται έμφαση στις Επαναστατικές Συνελεύσεις (Ά Εθνική Συνέλευση- Το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα, Β΄Εθνική Συνέλευση, Γ΄ Εθνική Συνέλευση) όπου καθιερώνεται για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη ο θεσμός της ποινικής ευθύνης υπουργών. Γίνεται ανάλυση των επιμέρους ρυθμίσεων του θεσμού και στη μετεξέλιξη της υπουργικής ευθύνης στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Αναλύονται οι ρυθμίσεις κατά τη πολιτειακή μεταβολή του 1832, οι ρυθμίσεις του Συντάγματος του 1844, η ίδρυση Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου με το Σύνταγμα του 1864, ο εκτελεστικός του συντάγματος νόμος ΦΠΣΤ/22 Δεκ. 1876/23 Φεβ.1877. Καταγράφονται λεπτομερώς οι αλλεπάλληλες τροποποιήσεις του νομικού καθεστώτος της ποινικής ευθύνης υπουργών στις απαρχές του 20ου αιώνα και κατόπιν οι σχετικές ρυθμίσεις του Συντάγματος του 1927, του Συντάγματος 1952 και των δικτατορικών συνταγμάτων του 1968/1973. Αναλύονται οι ρυθμίσεις του Ν.Δ. 802 της 31.12.1970/1.1.1971. ΄΄ Περί ευθύνης των μελών της Κυβερνήσεως΄΄ και παρουσιάζονται οι ρυθμίσεις της ποινικής ευθύνης υπουργών στη μεταπολίτευση εκκινώντας από τη Καταστατική Συντακτική πράξη του 1974, μεταβαίνοντας κατόπιν στο Σύνταγμα 1975 και τον εκτελεστικό Νόμο 2509/1997. Στη δεύτερη ενότητα του ιδίου μέρους αναπτύσσεται διεξοδικά το ισχύον δίκαιο της ποινικής ευθύνης υπουργών στην Ελλάδα. Στο πρώτο κεφάλαιο αναπτύσσεται το ουσιαστικό δίκαιο με ανάλυση των ρυθμίσεων για τα υποκείμενα του εγκλήματος, το χρονικό σημείο έναρξης της ποινικής ευθύνης, την έννοια του υπουργικού αδικήματος όπως προκύπτει ειδικότερα από την συνθετική αξιολόγηση του όρου ΄΄ κατά την άσκηση των καθηκόντων΄΄ στο κείμενο του νόμου. Αναλύονται οι ρυθμίσεις περί συμμετοχής στο δίκαιο της υπουργικής ευθύνης, η παραγραφή της αξιόποινης πράξης του συμμέτοχου, η αναστολή της ποινικής δίωξης επί συμμέτοχων, η ανάκληση της ποινικής δίωξης ενώ καταγράφονται τα προβλήματα που ανακύπτουν από τη σύγκρουση αρμοδιότητας μεταξύ κοινών ποινικών δικαστηρίων και του δικαστηρίου του αρ.86 Σ καθώς και ζητήματα αρμοδιότητας σε περιπτώσεις συνάφειας και συρροής αδικημάτων όπως και ζητήματα αρμοδιότητας επί συμμετοχής ανηλίκων και στρατιωτικών. Στις επόμενες παραγράφους αναπτύσσονται οι λόγοι εξαλείψεως του αξιοποίνου στο υπουργικό δίκαιο δηλαδή η παραγραφή- στην οποία καταγράφεται η όλη προβληματική του θεσμού και η ιστορία της ρύθμισης – καθώς και η αμνηστία και η χάρη. Στο δεύτερο Κεφάλαιο αναπτύσσεται το δικονομικό δίκαιο της υπουργικής ευθύνης δηλαδή η Κοινοβουλευτική Διαδικασία, η Πρόταση άσκησης δίωξης, η διενέργεια της προκαταρκτικής εξέτασης, η άσκηση της ποινικής δίωξης, η αναστολή και ανάκληση αυτής. Γίνεται επίσης ανάλυση της περίπτωσης διενέργειας προκαταρκτικής εξέτασης στα πλαίσια της κοινής ποινικής διαδικασίας και η υποχρέωση της ΄΄αμελλητί΄΄ κατά την έννοια του νόμου διαβίβασης των ανακυψάντων στοιχείων στη Βουλή. Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζεται η ενδιάμεση δικαστηριακή διαδικασία δηλαδή το Δικαστικό Συμβούλιο, η διενέργεια της Ανάκρισης και το πέρας της προδικασίας. Κατόπιν αναλύεται η διαδικασία ενώπιων του ακροατηρίου του Ειδικού Δικαστηρίου και συγκεκριμένα ο ορισμός δικασίμου, η διαδικασία στο ακροατήριο-απουσία κατηγορουμένου, η εξαίρεση των μελών του Ειδικού Δικαστηρίου και του Εισαγγελέα και η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου. Τέλος εξετάζεται η έκτακτη διαδικασία της επανάληψης της διαδικασίας αλλά και η περίπτωση επανάληψης της δίκης κατά τις ρυθμίσεις του άρθρου 19 του ν. 3126/2003. Παρουσιάζεται η περίπτωση της νέας δικονομικής δυνατότητας υπέρ του Υπουργού της διάταξης του άρθρου 16 Α ν.3126/2033 όπως προστέθηκε με το άρθρο 6 ν.3961/2011 για τον έλεγχο της ουσίας της κατηγορίας κατά τη προδικασία και τη κύρια διαδικασία και αναπτύσσονται οι διατάξεις για την ποινή και την εκτέλεση των αποφάσεων του Ειδικού Δικαστηρίου. Τελευταία παρουσιάζεται η περίπτωση της διάταξης του άρθρου 86 παρ.5 Συντάγματος για τον έλεγχο της κατηγορίας σε περίπτωση κατά την οποία για οποιονδήποτε άλλο λόγο, στον οποίο περιλαμβάνεται και η παραγραφή, δεν περατωθεί η διαδικασία που αφορά δίωξη κατά προσώπου που είναι ή διετέλεσε μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός. Βασική θέση από την οποία εκκινεί η μελέτη είναι ότι ο θεσμός της ποινικής ευθύνης υπουργών θα πρέπει να εξετάζεται σε κάθε περίπτωση στα πλαίσια του δόγματος και της προβληματικής του ποινικού δικαίου. Δεν θα πρέπει δηλαδή επ ουδενί ο μελετητής και εφαρμοστής του δικαίου να καταφεύγει και υιοθετεί τις διάφορες θεωρίες περί πολιτικής χροιάς ή υφής των ποινικών αδικημάτων που διαπράττει Υπουργός, συσχετίζοντας και αναλύοντας τη ποινική ευθύνη με όρους πολικής ευθύνης και συναξιολόγησης ακαθόριστων πολιτικών παραμέτρων, καθώς κατά αυτό το τρόπο απομακρύνεται αναίτια από την εφαρμογή των τυπικών και επιστημολογικών μεθόδων ερμηνείας και εφαρμογής που απαιτεί η δογματική ποινική επιστήμη και εισάγοντας επικίνδυνα αόριστες και δογματικά προβληματικές αξιολογικές παραμέτρους. Για αυτό το λόγο προκρίνεται η άποψη ότι η δικαιοπολιτική και συμβολική αντιμετώπιση του ζητήματος του ελέγχου και δίωξης των ποινικών ευθυνών των προσώπων που ασκούν την εκτελεστική λειτουργία απαιτεί αυτή να αποσυσχετίζεται πλήρως από τη λειτουργία και συμμετοχή της πολιτικής εξουσίας και της Βουλής και προτείνεται να ανατίθεται αυτή τόσο στο ανακριτικό στάδιο όσο και στο στάδιο της κύριας διαδικασίας στη τακτική ποινική δικαιοσύνη.