Η ευρωπαϊκή αριστερά και το πολιτικό Ισλάμ: τα παραδείγματα της Ελλάδας και της Βρετανίας, 1979-2001

Abstract

This study explores the issue of the approach of political Islam from the Greek and British Left. An issue that to a great extent is uncharted. The basic conjecture of the study is the Left’s ostensible attraction to the revolutionary momentum of Islamism and the reputedly alliances formed between them since 2001. In this context we examine how the Left perceived the explosion of political Islam, from the Iranian revolution of 1979, following the thread of the narrative throughout the decade of 1980’s, reigned by high bipolarism, and throughout the post-Cold War 1990’s. The cases we are approaching constitute two different paradigms. Different because the Left in Greece and Britain do not have the same historical consciousness, do not lie in the same geopolitical context and, furthermore, do not perceive the politics of their foreign affairs under the lenses of identical interests. Nevertheless, looking through primary sources and the Left’s press of the period, some very interesting ascertainments occur. The Left in these two countries is following a converging and, concomitantly, a deviating path. On one hand, its stance is postulated through the prism of an ideological position that is defined by its ideological identity and their respective “centers”, such as the communist parties and Moscow. On the other hand, there is the observation of the Left’s alignment with national narratives, which are defined as well by the national interests and the respective historical conjunctures. Our essential approach is based on the context of a general emergence of the religious feeling in the context of the postcolonial world. This interpretation is following the Left’s endeavors to answer the issues related to antiimperialist perspectives, to the critical approach of modernism but also to the bold quest of an alternative authenticity as a counterweight to western cultural hegemony. Two variables will play a fundamental role in our thesis: First, the Arab’s Left mediation to the European Left’s discourse. And second, the image of (political) Islam in each country and the enactments that are occurring from the respective collective memories.

Η διατριβή αυτή ερευνά το ζήτημα της προσέγγισης του πολιτικού Ισλάμ από την ελληνική και την βρετανική Αριστερά. Ένα ζήτημα που την περίοδο που μελετούμε είναι αχαρτογράφητο. Η βασική υπόθεση είναι η φαινομενική έλξη της Αριστεράς από την επαναστατική ορμή του ισλαμισμού και οι υποτιθέμενες συμμαχίες που συγκροτούνται μεταξύ τους μετά το 2001. Με αφετηρία το πλαίσιο αυτό ερευνούμε το πως αντιλήφθηκε η Αριστερά την έκρηξη του πολιτικού Ισλάμ από την ιρανική επανάσταση το 1979, ακολουθώντας το νήμα αυτής της προσέγγισης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, όπου κυριαρχούσε ο διπολισμός, και κατά τη διάρκεια της μεταψυχροπολεμικής δεκαετίας του 1990. Οι περιπτώσεις που μελετούμε συνιστούν συγκριτικά δύο διαφορετικά παραδείγματα. Διαφορετικά διότι η Αριστερά σε Βρετανία και Ελλάδα δεν έχουν την ίδια ιστορική συνείδηση, δεν βρίσκονται σε όμορο γεωγραφικό περιβάλλον και δεν αντιλαμβάνονται την εξωτερική τους πολιτική υπό το πρίσμα του ίδιου συμφέροντος. Ωστόσο, μέσα από τις πρωτογενείς πηγές και τον αριστερό Τύπο της εποχής ανακύπτουν κάποιες πολύ ενδιαφέροντες διαπιστώσεις. Η Αριστερά στις δύο αυτές χώρες ακολουθεί ταυτόχρονα μια συγκλίνουσα και μια αποκλίνουσα πορεία. Από τη μία η στάση της συγκροτείται βάσει μιας ιδεολογικής θέσης, η οποία επικαθορίζεται από την ιδεολογική της ταυτότητα και από τα αντίστοιχα «κέντρα» της, όπως λόγου χάρη τα κομμουνιστικά κόμματα από τη Μόσχα. Από την άλλη παρατηρείται μια ευθυγράμμιση των αριστερών κομμάτων με τα εθνικά αφηγήματα, το οποίο επικαθορίζεται επίσης από τα αντίστοιχα εθνικά συμφέροντα και τις αντίστοιχες ιστορικές συγκυρίες. Οι αναλυτικοί αυτοί άξονες πολλές φορές επικαλύπτονται δημιουργώντας ένα ενδιαφέρον συγκριτικό αναλυτικό πεδίο. Η βασική μας αναλυτική προσέγγιση στηρίζεται στο πλαίσιο της γενικευμένης θρησκευτικής επανάκαμψης στα συμφραζόμενα του μεταποικιακού κόσμου. Η ερμηνεία αυτή ακολουθεί τις προσπάθειες της Αριστεράς να δώσει απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν στις αντιιμπεριαλιστικές προοπτικές, στην κριτική προσέγγιση της νεωτερικότητας αλλά και στην έντονη αναζήτηση μιας εναλλακτικής αυθεντικότητας ως αντίβαρο στην δυτική πολιτισμική κυριαρχία. Σημαίνοντα ρόλο στην διατριβή μας θα παίξουν δύο διαφορετικές μεταβλητές: αφενός η διαμεσολάβηση της εκάστοτε Αριστεράς από αντίστοιχα αριστερά αραβικά κόμματα με τα οποία υπάρχει επαφή και επικοινωνία. Αφετέρου, η πρόσληψη του (πολιτικού) Ισλάμ στο εσωτερικό της κάθε χώρας και οι αναπαραστάσεις που προκύπτουν από τις εκάστοτε συλλογικές μνήμες.