Συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση και δικαιώματα του ανθρώπου: η περίπτωση της ευρωπαϊκής εντολής έρευνας

Abstract

The necessity for the “European Investigation Order” (EIO), the instrument established by Directive 2014/41/EU, occurred because the preexisting framework for gathering and transferring criminal evidence in other Member States –mostly through mutual legal assistance– was too fragmented and partially effective. It thus needed to be replaced by a single comprehensive instrument. The EIO is based on the principle of mutual recognition of judgements and judicial decisions (article 82§1 TFEU) and is to be issued by judicial authorities of the “issuing State” mainly for the purpose of having one or several specific investigative measures carried out in another EU country, the “executing State”. Unavoidably, many issues concerning human rights and their potential violation are raised by the application of such an instrument. In this PhD thesis, we firstly analyse –for comparative reasons– the traditional instruments of mutual legal assistance in criminal matters deriving from the legal framework of the Council of Europe concerning the “international cooperation in criminal matters”. Furthermore, the evolution of the EU “judicial cooperation on criminal matters” is presented and the EU framework concerning fundamental rights is approached. Moreover, the EU legal framework for the mutual legal assistance in criminal matters is being considered. Then follows an in-depth study of the EIO as a tool to perform a broad scope of investigative measures and to obtain evidence. This study is necessary but also of growing practical importance in order to verify the compatibility of the new regime with the human rights standards guaranteed by the EU Charter of Fundamental Rights and, respectively, the ECHR. More specifically, through this thesis we attempt to critically review and analyse the characteristics of Directive 2014/41/EU as well as Law № 4489/2017, by which it has been transposed in the Greek legislation. Within this context, we examine the following main characteristics of the EIO: the procedures for its issuing, its recognition and execution, the grounds for non-recognition or non-execution of it, its function concerning the “certain investigative measures” and the provisions for safeguarding the procedural rights of the concerned persons. To this end, protective measures are emphasized, taking into account that national judicial authorities have the obligation, while implementing the Directive, to nonetheless respect the EU public order and, consequently, the fundamental rights. In the end of each chapter, some concluding remarks are given – especially in regard to the affected fundamental rights of the suspects, the defendants or of the third parties. In epilogue, we deal with the searching of truth via the EIO and the rights of the person against whom it is issued.

Mε την Οδηγία 2014/41/ΕΕ θεσπίστηκε η «ευρωπαϊκή εντολή έρευνας» (ΕΕΕ), ως μέσο συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Με αυτή αντικαταστάθηκε σε μεγάλο βαθμό το προϊσχύσαν νομικό πλαίσιο για τη συγκέντρωση και διαβίβαση αποδεικτικών μέσων για την ποινική δίκη –ιδίως μέσω της «μικρής δικαστικής συνδρομής»–, επειδή ήταν υπερβολικά πολύπλοκο και περιορισμένα αποτελεσματικό. Η ΕΕΕ βασίζεται στην αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων και διαταγών (άρθρ. 82§1 ΣΛΕΕ) και εκδίδεται από δικαστική αρχή του «κράτους έκδοσης» με σκοπό ιδίως την εκτέλεση ενός ή περισσοτέρων ερευνητικών μέτρων στο «κράτος εκτέλεσης». Συνεπεία της εφαρμογής του εν λόγω εργαλείου εύλογα ανακύπτουν διάφορα ζητήματα σε σχέση με την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του καθ’ ου. Στην ανά χείρας διδακτορική διατριβή κατ’ αρχάς αναλύονται, για συγκριτικούς λόγους, τα παραδοσιακά μέσα για τη «μικρή δικαστική συνδρομή», που απορρέουν από το πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη «διεθνή συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις». Επιπλέον, παρουσιάζεται η εξέλιξη της ενωσιακής «δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις» και παρατίθεται το ενωσιακό πλαίσιο για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Περαιτέρω, προσεγγίζεται το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τη «μικρή δικαστική συνδρομή». Στη συνέχεια, ερευνάται εκτεταμένα η ΕΕΕ ως μέσο για την εκτέλεση ερευνητικών μέτρων σχεδόν κάθε είδους και την απόκτηση αποδεικτικών μέσων. Η έρευνα αυτή είναι απαραίτητη για να ελεγχθεί η συμβατότητα του νέου καθεστώτος με τα θεμελιώδη δικαιώματα που εγγυάται ο ΧΘΔΕΕ και, αντίστοιχα, η ΕΣΔΑ. Ειδικότερα, η παρούσα εργασία εστιάζει στην κριτική ανάλυση των ρυθμίσεων της Οδηγίας και του Ν. 4489/2017, με τον οποίο αυτή ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζονται τα χαρακτηριστικά της ΕΕΕ, οι διαδικασίες έκδοσης, αναγνώρισης και εκτέλεσής της, οι λόγοι για τη μη αναγνώριση ή μη εκτέλεσή της, η λειτουργία της όσον αφορά στα προβλεπόμενα «ορισμένα διερευνητικά μέτρα» και οι ρυθμίσεις που προβλέπονται ή έπρεπε να είχαν θεσπιστεί για τη διασφάλιση των ποινικοδικονομικών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων προσώπων. Προς τούτο, διατυπώνονται προστατευτικές για τον καθ’ ου θέσεις, δεδομένου ότι οι εθνικές δικαστικές αρχές έχουν την υποχρέωση, όταν εφαρμόζουν την Οδηγία, να τηρούν απαρέγκλιτα την ενωσιακή δημόσια τάξη και, στο πλαίσιο αυτό, να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου, διατυπώνονται συμπερασματικές/κριτικές παρατηρήσεις – ιδίως ως προς τα θεμελιώδη δικαιώματα των θιγομένων υπόπτων, κατηγορουμένων και τρίτων μερών. Επιλογικά, διατυπώνονται διάφορες ίδιες θέσεις ως προς την αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας μέσω της ΕΕΕ και τα δικαιώματα του καθ’ ου.