Η διδασκαλία της Οικολογίας ως πλαίσιο ανάπτυξης των στόχων της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης / Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη

Abstract

The rise in the importance of environmental issues in combination with a reduction in the quality of human life have led, especially during the last decade, to an intensification of the dialogue among theoreticians in the field of Environmental Education / Education for Sustainable Development (EE/ESD) about the course of its development in formal education. Approximately 27 years after the formal establishment of environmental education in Greece, and despite the pilot attempts for its integration in the formal education system (e.g., Innovative Programs, Flexible Zone, New School, Sustainable School, and as elective courses), its relationship with the school curriculum still remains marginal; carrying out the major changes required for the purpose of including the reformational nature of ΕΕ/ESD in the Greek educational system is a long-term process fraught with difficulties. Therefore, we believe it is necessary to explore, formulate, and develop ways to strengthen the position of ΕΕ/ESD within the existing educational system by reinforcing the foundations for the development of its goals.More specifically, Environmental Literacy (EL) is considered to be the ultimate goal of EE/ESD. The enormous environmental challenges that modern world has to face can only be engaged by environmentally literate citizens. Based on this, EL emerges as a primary societal goal that should concern the general public and not only the experts. The educational policy makers worldwide point out the need to collect and evaluate scientific data from EL surveys (knowledge, affect, skills, and environmentally responsible behavior) at a national and international level, while covering a wide range of age and educational levels (e.g., children, teenagers, adults). Surveys of this type have not yet been carried out in Greece.The school is considered to be fundamental for the development of EE/ESD. Thus, in order to identify possible shortcomings of the Greek educational system and also to suggest implications for educational policy and practice, it was considered important to assess the level of EL of those who have graduated secondary education (Unified Lyceum). Therefore, the sample (participants) was made up of 1010 graduates of Greek Unified Lyceum. The 3 EL components which were assessed in the present research using the written questionnaire GELI (Greek Environmental Literacy Instrument) - which was specifically developed and validated to conduct this research - were: knowledge, affect and environmentally responsible behavior. Subsequently, we investigated the factors which influence the EL level of these graduates, especially those which are part of the formal education.The results of the present dissertation have shown an increased level of affect (attitudes, awareness, intention to act) of graduates of Greek secondary school. However, this level of affect was not necessarily accompanied by analogous environmentally responsible behavior. One of the main reasons for this was found to be the significant deficit in basic knowledge of ecology and environmental issues due to inefficient or inadequate teaching of ecology. Addressing the deficits in knowledge could potentially improve the overall EL level of secondary-school graduates, therefore enhancing the ability of graduates to address current and future environmental issues.Among the factors that have been found to affect significantly the EL level of the graduates of Greek secondary schools are the family (the level of education and the degree of environmental sensitivity of their parents), the existence of significant life experiences and school. In particular, with regard to formal education, the present work studied and identified specific reasons which are related to Ecology Teaching and are responsible for the inability of Primary and Secondary education in Greece to contribute to a greater degree of EL in its graduates. This study is one of the first attempts to evaluate EL level in Greece, and is the first which focuses specifically on the EL level of post-secondary school students in Greece. It is expected that GELI, the research instrument developed for this study, will contribute to further research in this area, in the gathering of data from Greece and the correlation and comparison with similar studies abroad. Finally, this study offers proposals to education professionals who are involved in curriculum development, as well as for teachers and educators at all levels in the educational system who are involved with teaching of ecology and environmental issues. We do hope that the findings of this research will be taken into account and will contribute to the dialogue towards educational policy decisions in Greece.

Η όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου, είχε ως αποτέλεσμα να ενταθεί, την τελευταία κυρίως δεκαετία, ο διάλογος ανάμεσα στους θεωρητικούς του επιστημονικού κλάδου της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης / Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΠΕ/ΕΑΑ), για την πορεία εξέλιξής της στις τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Στην Ελλάδα, 27 περίπου χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή της, η σχέση της με το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου παραμένει περιθωριακή, παρά τις πιλοτικές προσπάθειες που γίνονται κατά καιρούς για την ένταξή της σε αυτό (Καινοτόμα Προγράμματα, Ευέλικτη Ζώνη, Νέο Σχολείο, Αειφόρο Σχολείο, Μαθήματα Επιλογής). Επειδή οι απαιτούμενες βαθιές τομές στο εκπαιδευτικό σύστημα, με σκοπό την ανάπτυξη της μεταρρυθμιστικής φύσης της ΠΕ/ΕΑΑ, είναι μία δύσκολη και μακροχρόνια υπόθεση, θεωρούμε αναγκαία τη διερεύνηση και διατύπωση τρόπων ενίσχυσης της θέσης της μέσα στο υπάρχον σύστημα, δημιουργώντας ή/και ενισχύοντας τους θεμέλιους λίθους για την ανάπτυξη των στόχων της.Πιο συγκεκριμένα, ο Περιβαλλοντικός εγγραμματισμός (ΠΕγγ) θεωρείται σήμερα ο απώτατος στόχος της ΠΕ/ΕΑΑ. Οι μνημειώδεις περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με περιβαλλοντικά εγγράμματους πολίτες. Επομένως, ο ΠΕγγ αναδεικνύεται και ως ένας σημαντικός κοινωνικός στόχος που αφορά όλους τους πολίτες και όχι μόνο τους ειδικούς. Για τον λόγο αυτό, οι επικεφαλής χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής στον διεθνή χώρο επισημαίνουν την ανάγκη συλλογής δεδομένων για τη διερεύνηση του επιπέδου ΠΕγγ (γνώσεων, συναισθημάτων, δεξιοτήτων, περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς) σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, από κάθε ηλικιακό εύρος και αναπτυξιακό στάδιο (π.χ παιδιά, εφήβους, ενήλικες κ.τ.λ.). Στην Ελλάδα δεν έχουν πραγματοποιηθεί αντίστοιχες μελέτες μέχρι σήμερα. Το σχολείο θεωρείται κεντρικός θεσμός για την καλλιέργεια του ΠΕγγ. Έτσι λοιπόν, με σκοπό να εντοπιστούν τυχόν ελλείψεις στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και για να προταθούν κατάλληλες διδακτικές παρεμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση, θεωρήθηκε σκόπιμο να αξιολογηθεί το επίπεδο Πεγγ εκείνων που ολοκληρώνουν τη μετά-υποχρεωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, οι συνιστώσες ΠΕγγ που αξιολογήθηκαν στην παρούσα διατριβή, με τη χρήση του γραπτού ερωτηματολογίου GELI (Greek Environmental Literacy Instrument) - που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της συγκεκριμένης έρευνας - ήταν οι γνώσεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά, σε ένα δείγμα 1010 αποφοίτων του ελληνικού σχολείου. Στη συνέχεια διερευνήθηκαν οι παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο ΠΕγγ τους και, ιδιαίτερα, όσοι εμπεριέχονται στη σχολική διαδικασία. Σε ό, τι αφορά τα κυριότερα ευρήματα της παρούσας διατριβής, διαπιστώθηκε υψηλό επίπεδο συναισθημάτων θετικών προς το περιβάλλον (στάσεις, επίγνωση, πρόθεση για δράση) των αποφοίτων του ελληνικού σχολείου, χωρίς όμως αυτό απαραίτητα να συνοδεύεται και από την ανάλογη περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά. Ένας από τους λόγους για τους οποίους, διαπιστώσαμε, συμβαίνει αυτό είναι το σημαντικό έλλειμμα που παρουσιάζεται σε βασικές γνώσεις οικολογίας και περιβαλλοντικών ζητημάτων, έλλειμμα που προέρχεται από μια αναποτελεσματική ή μη επαρκή διδασκαλία της οικολογίας. H αντιμετώπιση των ελλειμμάτων στις γνώσεις θα μπορούσε δυνητικά να βελτιώσει το συνολικό επίπεδο ΠΕγγ των αποφοίτων και, κατ’ επέκταση, να ενισχύσει την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν περιβαλλοντικά προβλήματα.Οι παράγοντες που βρέθηκαν να επιδρούν σημαντικά στη διαμόρφωση του επιπέδου ΠΕγγ των αποφοίτων του ελληνικού σχολείου είναι η οικογένεια (το επίπεδο μόρφωσης και ο βαθμός περιβαλλοντικής ευαισθησίας των γονέων), η ύπαρξη σημαντικών εμπειριών στη ζωή τους (ΣΕΖ) και το σχολείο. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τυπική εκπαίδευση, η παρούσα έρευνα διερεύνησε και κατέδειξε συγκεκριμένους λόγους που σχετίζονται με τη διδασκαλία της oικολογίας και στους οποίους οφείλεται – μεταξύ άλλων – η αδυναμία του σχολείου να συμβάλει σε μεγαλύτερο βαθμό στη διαμόρφωση περιβαλλοντικά εγγράμματων αποφοίτων.Η μελέτη αυτή αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες εκτίμησης του επιπέδου ΠΕγγ στην Ελλάδα και η πρώτη που αφορά, συγκεκριμένα, αποφοίτους του ελληνικού σχολείου. Αναμένεται ότι το εργαλείο έρευνας GELI που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής θα συμβάλει στην περαιτέρω έρευνα, στη συλλογή δεδομένων από την Ελλάδα και τη συγκριτική παράθεση αποτελεσμάτων με αντίστοιχες έρευνες από το εξωτερικό. Τέλος, η διατριβή αυτή παρέχει προτάσεις σε επαγγελματίες του χώρου της εκπαίδευσης που ασχολούνται με την ανάπτυξη αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών, αλλά και σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που ασχολούνται με τη διδασκαλία της οικολογίας και των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ευελπιστούμε ότι οι προτάσεις αυτές θα ληφθούν υπόψη από τους αρμοδίους και θα συμβάλουν στον διάλογο για τη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής στη χώρα μας.