Η κυρίαρχη ιδεολογία της αρμονίας στην επιστήμη της οικολογίας: το παράδειγμα της βιοποικιλότητας

Abstract

The field of this dissertation is the history of the science of Ecology; our specific object is the influence of the dominant bourgeois ideology upon the science of Ecology. We start from the pre-darwinian Natural History, which was already dominated by a series of metaphors (mainly originated in the bourgeois political economy and idealistic philosophy) and representations, such as the ‘natural economy’, the ‘division of labor’, the ‘common interest’ and the ‘individual competition’. These theoretical elements imposed upon pre-darwinian Natural History the dominant ideological conceptions about harmony, the unity, and the order of nature. Despite the evolutionary theory of Darwin, which came in contradiction with these ideological perceptions, most of the schools of the early Ecology followed the paradigm of pre-darwinian harmony, rather than that of Darwinian evolution. Within this theoretical context, the concept of species diversity has been emerged, through the quest for an appropriate statistical model, which could predict a stable and repeatable distribution of individuals into the different species-members of a biological community. Its use would be expanded in the 1950’s, in the frame of cybernetic Ecology, where species diversity is represented as a cybernetic mechanism that can ensure the stability of the community in the face of external disturbances. At the same time, it is considered as a natural measure of the heterogeneity, the maturity and the environmental stability of each community. Despite a strong evolutionary criticism, species diversity gradually emerged in the core of ecology, and especially of the new field of environmental management, representing the structure of ecological formations by a simple number, appropriate for comparison and evaluation. In conclusion, the concept of (bio)diversity has worked as a decisive node for the invasion of ideological metaphors within the science of ecology; this way, Ecology, especially in the form of environmental management, is subjected to the dominant ideology. Biodiversity also emerges as an ideological point de capiton within its field, over-determining the meaning of the other concepts, while losing its own concrete, scientific content. In general, ecology gradually becomes a strictly quantitative and predictive discipline, aiming at the estimation of the natural limits in the face of human-made disturbances. These Malthusians ideas, which come in contradiction with the evolutionary perspective, have strong political and apologetic consequences, as they tend to discharge the dominant social relationships.

Το πεδίο αυτής της διατριβής είναι η ιστορία της επιστήμης της Οικολογίας· πιο συγκεκριμένα, εστιάζει στην επιρροή που άσκησε η κυρίαρχη αστική ιδεολογία πάνω στην επιστήμη της Οικολογίας. Ξεκινάμε έτσι από την προδαρβινική ακόμα Φυσική Ιστορία, όπου κυριαρχούσε ήδη μία σειρά μεταφορών (προερχόμενων κυρίως από την αστική Πολιτική Οικονομία και φιλοσοφία) και αναπαραστάσεων, όπως η ‘οικονομία της φύσης’, ο ‘καταμερισμός της εργασίας’ το ‘κοινό συμφέρον’ και ο ‘ατομικός ανταγωνισμός’. Τα στοιχεία αυτά προβάλανε στην προδαρβινική Φυσική Ιστορία τις κυρίαρχες ιδεολογικές αντιλήψεις για την αρμονία, την ενότητα και την τάξη του κόσμου. Παρά τη ρήξη που επέφερε με αυτή την προβληματική η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου, οι περισσότερες σχολές της πρώιμης οικολογίας ακολούθησαν μάλλον το παράδειγμα της προδαρβινικής αρμονίας, παρά της δαρβινικής εξέλιξης. Σε αυτό το υπόβαθρο, αναδύθηκε η έννοια της ποικιλότητας ειδών, μέσα από την αναζήτηση του κατάλληλου στατιστικού μοντέλου που θα προβλέπει μία σταθερή και επαναλαμβανόμενη κατανομή των ατόμων στα διάφορα είδη-μέλη μίας βιολογικής κοινότητας. Η χρήση της θα γενικευθεί τη δεκαετία του 1950, στο πλαίσιο της κυβερνητικής Οικολογίας, όπου η ποικιλότητα αναδεικνύεται αφενός σε κυβερνητικό μηχανισμό που εξασφαλίζει τη σταθερότητα μίας κοινότητας απέναντι στις εξωτερικές διαταραχές και αφετέρου σε φυσικό μέτρο της ετερογένειας, της ωριμότητας και του βαθμού διαταραχής μίας κοινότητας. Σταδιακά, και παρά την έντονη κριτική που δέχεται από εξελικτική κυρίως σκοπιά, η ποικιλότητα αναδύεται τελικά στο επίκεντρο της Οικολογίας και ιδιαίτερα των νέων ρευμάτων περιβαλλοντικής μηχανικής, αποτυπώνοντας τη δομή των οικολογικών σχηματισμών μέσα από έναν απλό αριθμό, κατάλληλο για σύγκριση και αξιολόγηση. Ανακεφαλαιώνοντας, καταλήγουμε ότι η έννοια της ποικιλότητας λειτούργησε ως ένας καθοριστικός κόμβος για την είσοδο ιδεολογικών μεταφορών εντός του επιστημονικού πεδίου της Οικολογίας και τελικά την εξάρτηση του τελευταίου, ιδιαίτερα με τη μορφή της περιβαλλοντικής διαχείρισης, από την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής μας. Η (βιο)ποικιλότητα αναδείχθηκε με αυτό τον τρόπο σε ένα ισχυρό ιδεολογικό σημείο διαρραφής του πεδίου της, αποτελώντας τον κεντρικό εκείνο καθορισμό που νοηματοδοτεί τις άλλες έννοιες, ενώ ταυτόχρονα η ίδια χάνει σταδιακά το όποιο συγκεκριμένο, επιστημονικό περιεχόμενό της. Παράλληλα με αυτή την πορεία, η Οικολογία στρέφεται συνολικά προς μία ποσοτική και προβλεπτική πρακτική, η οποία στοχεύει στην εκτίμηση των φυσικών ορίων που παρουσιάζουν τα φυσικά οικοσυστήματα απέναντι στις ανθρωπογενείς διαταραχές. Οι μαλθουσιανές αυτές ιδέες απομακρύνουν ακόμα περισσότερο την Οικολογία από την εξέλιξη, εστιάζουν το ενδιαφέρον μόνο σε ποσοτικά ζητήματα, ενώ λειτουργούν εξόχως πολιτικά και απολογητικά, απαλλάσσοντας τις κυρίαρχες κοινωνικές σχέσεις.