Προς μια κοινωνιολογία του έντεχνου λαϊκού: οι απαρχές και οι σημασίες του είδους

Abstract

This study analyzes how the postwar Greek social reality interweaved with the entehno laiko song which appeared in Greek history as something different and superior. Popularity being its dominant aim, which is perceived as a sine qua non condition for achieving high goals, it claimed vital qualities both in music and in the sociopolitical field. Perceiving itself as a messaging transport channel from the producers to their listeners, it articulated concrete proposals in both fields. In music, it claimed superiority stemming from the composition of two great traditions while in the sociopolitical field, its proposals appeared both as solutions to long-lasting problems and as answers to the challenges faced by the post-war Greece.However these are not the only aspects, like any music that is integrated into society, entehno laiko is governed by social conditions. As a construction it has internalized thinking and representation structures, basic unconscious contents that affirm specific assumptions of socio-historical reality; as a commercial product it is involved in market forces and forced to maneuver and negotiation. The construction of this complex cluster, its internal correlations and balances, the presentation of its socio-historical character and its multifaceted consequences are the substantial social relationship of entehno laiko and therefore, their investigation is the main interest of the study. In order to achieve this advanced search, findings and methodologies from sociology, cultural studies, musicology, aesthetics, critical and social theory, hermeneutic and semiotic analysis, are gathered around the case. The main concern is not so much the description of events as the construction of a theory for their understanding. Therefore, an extensive research is performed on construction efforts of the sociology of art, on philosophical, musicological and semiological approaches that illuminate classification procedures of music, the creation of musical genres and critical evaluation of their complex significations, on theoretical and political considerations about cultural hierarchy, on all kinds of available sources for reconstructing a total modern Greek history, on economic, political and cultural conditions in the historical period of entehno laiko creation.Thus, a critical sociology of music with a heavy load of aesthetics is formed which avoids the tendency to generalize and faces entehno laiko as a place where specific significances are promoted. Moreover, it explores the motives of this act as well as how it is achieved and ultimately it evaluates the role and the results of the whole enterprise of entehno laiko 'movement' which is undeniably an essential and permanent part of modern Greek culture, a field where the Modern Greek identity is articulated and expressed, human critical, sensory and expressive skills are shaped, anthropological types are formed, cultural meanings and our relationship with reality are established.The study highlights the problems and risks of Greek modernity -the passage from heteronomy of Greek Christianity (ellinochristianismos) to that of cultural industry- and systematically organizes a set of proposals for the reasons of Greek problems. In this way, it contributes to analogous studies with a different perspective, aiming at designing a social oriented cultural policy and mainly reinforcing an understanding) of our position in the 21st century.

Η μελέτη αυτή αναλύει τον τρόπο που συνυφάνθηκε η μεταπολεμική ελληνική κοινωνική πραγματικότητα με το έντεχνο λαϊκό τραγούδι το οποίο εμφανίστηκε στην ελληνική ιστορία ως κάτι διαφορετικό και ανώτερο. Έχοντας κυρίαρχο στόχο τη δημοφιλία, ως εκ των ων ουκ άνευ όρο για την επίτευξη υψηλών σκοπών, την διεκδίκησε ισχυριζόμενο ποιοτικά χαρακτηριστικά τόσο στο μουσικό όσο και στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο. Αντιλαμβανόμενο τον εαυτό του ως κανάλι μεταφοράς μηνυμάτων από τους παραγωγούς του προς τους ακροατές του, άρθρωσε συγκεκριμένες προτάσεις και στα δύο πεδία. Ενώ στο πρώτο διεκδικήθηκε μια ανωτερότητα που πήγαζε από τη σύνθεση δύο μεγάλων παραδόσεων, στο δεύτερο πεδίο οι προτάσεις του εμφανίστηκαν ως λύσεις χρόνιων προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας και ως απαντήσεις στις προκλήσεις που αντιμετώπισε η μεταπολεμική Ελλάδα. Όμως αυτές δεν είναι οι μοναδικές πλευρές του, όπως κάθε μουσική που ενσωματώνεται στην κοινωνία, διέπεται από τις κοινωνικές συνθήκες. Ως κατασκευή έχει εσωτερικευμένες δομές σκέψης και παραστάσεων, βασικά ασυνείδητα περιεχόμενα που καταφάσκουν σε συγκεκριμένες παραδοχές της κοινωνικο-ιστορικής πραγματικότητας· ως εμπορικό προϊόν εμπλέκεται με τις δυνάμεις της αγοράς και εξαναγκάζεται σε ελιγμούς και διαπραγμάτευση. Ο τρόπος δόμησης αυτού του πολύπλοκου συμπλέγματος, οι εσωτερικοί του συσχετισμοί και ισορροπίες, η παρουσίαση του κοινωνικο-ιστορικού του χαρακτήρα και των πολύπλευρων συνεπειών του αποτελούν την ουσιαστική κοινωνική σχέση του έντεχνου λαϊκού και ως εκ τούτου η διερεύνησή τους αποτελούν το βασικό ενδιαφέρον της μελέτης. Για να επιτευχθεί αυτή η σύνθετη αναζήτηση, πορίσματα και μεθοδολογίες από κοινωνιολογία, πολιτισμικές σπουδές, μουσικολογία, αισθητική, κριτική και κοινωνική θεωρία, ερμηνευτική και σημειολογική ανάλυση, συγκεντρώνονται γύρω από την περίπτωση. Κύριο μέλημα δεν είναι τόσο η περιγραφή των γεγονότων όσο η δόμηση μιας θεωρίας για την κατανόησή τους. Γι αυτό διεκπεραιώνεται μια εκτεταμένη έρευνα στις προσπάθειες δόμησης της κοινωνιολογίας της τέχνης, στις φιλοσοφικές, μουσικολογικές και σημειολογικές προσεγγίσεις που φωτίζουν τις διαδικασίες ταξινόμησης της μουσικής, δημιουργίας των μουσικών ειδών και κριτικής αποτίμησης του συμπλέγματος σημασιών τους, στους θεωρητικούς και πολιτικούς λόγους για την πολιτισμική ιεράρχηση, σε όλων των ειδών τις διαθέσιμες πηγές για την αναδημιουργία μιας ολικής νεοελληνικής ιστορίας, στις οικονομικές, πολιτικές και σημασιακές συνθήκες της ιστορικής περιόδου δημιουργίας του έντεχνου λαϊκού. Δημιουργείται έτσι μια κριτική κοινωνιολογία της μουσικής που με βαρύ φορτίο από αισθητική και αποφεύγοντας την τάση για γενίκευση αντιμετωπίζει το έντεχνο λαϊκό ως έναν τόπο όπου υποβάλλονται συγκεκριμένες σημασίες, διερευνά τα κίνητρα αυτής της πράξης όπως και τον τρόπο που επιτυγχάνεται και αποτιμά εντέλει το ρόλο και τα αποτελέσματα του όλου εγχειρήματος του έντεχνου λαϊκού ‘κινήματος’ το οποίο αποτελεί αναμφισβήτητα μια ουσιαστική και μόνιμη πλευρά της νεοελληνικής κουλτούρας, ενός πεδίου όπου αρθρώνεται και εκφράζεται η νεοελληνική ταυτότητα, διαμορφώνονται οι ανθρώπινες κριτικές, αντιληπτικές και εκφραστικές ικανότητες, σχηματίζονται ανθρωπολογικοί τύποι, καθιερώνονται πολιτισμικά νοήματα και η σχέση μας με την πραγματικότητα.Η μελέτη αναδεικνύει τα προβλήματα και τους κινδύνους της ελληνικής νεωτερικότητας -το πέρασμα από την ετερονομία του ελληνοχριστιανισμού σε κείνη της πολιτιστικής βιομηχανίας- και οργανώνει συστηματικά ένα σύνολο προτάσεων για τις αιτίες των ελληνικών προβλημάτων συνεισφέροντας στις ανάλογες μελέτες με μία διαφοροποιημένη οπτική, αποβλέποντας στο σχεδιασμό μιας κοινωνικά προσανατολισμένης πολιτισμικής πολιτικής και κυρίως συμβάλλοντας στην επαρκέστερη κατανόηση της θέσης μας τον 21ο αιώνα.