Παράγοντες διαμόρφωσης της θεραπευτικής σχέσης: η αντίσταση του θεραπευόμενου στη ψυχοθεραπεία και η σχέση προσκόλλησης με τον θεραπευτή

Abstract

This doctoral study examined the relationship between client resistance to psychotherapy and attachment to therapist. These two main variables were studied along with other intrapersonal (i.e., reactance, transference) and interpersonal (i.e., therapeutic alliance) variables, during the summer vacations in treatment. A basic research hypothesis was that client resistance is mostly a manifestation of insecure attachment to the therapist, while secure attachment to the therapist relates to low levels of resistance. The study also focused on the variations of client resistance as well as the influential factors of these variations across the summer vacations in therapy, compared to a time point of constant therapeutic sessions. Forty-six clients and their therapists of psychoanalytic / psychodynamic, systemic, humanistic / client-centered, and cognitive psychotherapeutic approaches participated to the study, by completing questionnaires anonymously in three repeated measures: (a) at the initial phase of treatment (8-12 sessions), (b) after the therapist’s announcement of their summer vacations, and (c) at the first therapeutic session after summer holidays. According to the results, client resistance found to be positively correlated with insecure attachment to the therapist, and negatively correlated with secure attachment. These correlations, however, varied across the different time points of the study, demonstrating the role of the vacations to the therapeutic process. Regression analyses showed that client resistance does not remain stable across time, but is expressed in multiple levels at different phases of the therapeutic process, depending on the type of client attachment to the therapist, but also on the previous duration in treatment, the existence of negative transference, the therapist’s therapeutic approach, the therapeutic alliance, as well as the private vs. the public sector of the service. These findings confirm that client resistance is rather a state-variable that is multi-faceted and linked to external as well as inter-subjective factors, such as the attachment relationship to the therapist. The results also provide evidence regarding the impact of the therapist’s absence and the role of security in client resistance, albeit the methodological limitations of the study. The results are discussed with consideration on the necessity for a pluralistic, holistic and inter-personal approach of understanding client resistance to be augmented.

Στόχος της παρούσας εργασίας αποτελεί η διερεύνηση της αντίστασης του θεραπευόμενου στην ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με τη σχέση προσκόλλησης με τον θεραπευτή. Οι δύο αυτές βασικές μεταβλητές συνεξετάζονται με μια σειρά από επιμέρους ενδοπροσωπικές (π.χ. αντιδραστικότητα, μεταβίβαση), καθώς και διαπροσωπικές (π.χ. θεραπευτική συμμαχία) παραμέτρους, την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών της θεραπείας. Μία από τις βασικές υποθέσεις της μελέτης είναι ότι η αντίσταση του θεραπευόμενου συσχετίζεται με ανασφαλείς τύπους σχέσης προσκόλλησης με τον θεραπευτή, και αντίθετα ότι η ασφαλής θεραπευτική σχέση συνδέεται με μειωμένα επίπεδα αντίστασης. Ένα επιπλέον ερευνητικό ερώτημα αφορά κατά πόσον οι δύο βασικές μεταβλητές της μελέτης, καθώς και η μεταξύ τους σχέση, μεταβάλλονται την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών της θεραπείας, συγκριτικά με ένα χρονικό σημείο σταθερών συνεδριών, και παράλληλα, από ποιους παράγοντες επηρεάζεται αυτή η μεταβολή. Η μελέτη βασίστηκε σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις με ανώνυμα ερωτηματολόγια, σε δείγμα 46 θεραπευόμενων σε ψυχαναλυτική/ψυχοδυναμική, συστημική, ανθρωπιστική-πελατοκεντρική και γνωσιακή θεραπεία, με ελάχιστο διάστημα θεραπείας τις 8-12 συνεδρίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η αντίσταση συσχετίζεται θετικά με ανασφαλείς τύπους σχέσης προσκόλλησης με τον θεραπευτή και αρνητικά με τον ασφαλή τύπο θεραπευτικής σχέσης. Εντούτοις, οι συσχετίσεις αυτές μεταβάλλονται την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών της θεραπείας. Από την ανάλυση παλινδρόμησης διαπιστώθηκε, επίσης, ότι οι θεραπευόμενοι με διαφορετικό τύπο σχέσης προσκόλλησης αντιδρούν διαφορετικά την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών της θεραπείας, εκφράζοντας διαφορετικούς τύπους αντίστασης. Οι διαφορές αυτές επηρεάζονται από μια σειρά από επιμέρους παραμέτρους (π.χ. προηγούμενος χρόνος θεραπείας, αρνητική μεταβίβαση, θεραπευτική προσέγγιση, θεραπευτικό πλαίσιο, θεραπευτική συμμαχία), εύρημα που καταδεικνύει την πολυπαραγοντικότητα του φαινομένου της αντίστασης στην ψυχοθεραπεία. Τα αποτελέσματα της μελέτης προβάλλουν την ανάγκη πολυμερούς τρόπου κατανόησης και ερμηνείας των αντιστάσεων, ενώ παράλληλα παρέχουν εμπειρική τεκμηρίωση για το ρόλο της ασφάλειας και της απώλειας στη θεραπευτική σχέση. Συζητώνται οι μεθοδολογικοί περιορισμοί της παρούσας μελέτης και προτείνονται περαιτέρω πεδία για τη συνέχιση της σχετικής έρευνας.