Δικαιολόγηση και κριτική της αρχής της πλειοψηφίας στη θεωρία της δημοκρατίας

Abstract

The majority principle has been the subject of harsh criticism in much of contemporary academic thought. To some extent, this criticism expresses a deep skepticism towards the very idea of democratic self-determination. The purpose of this philosophical inquiry is to assert the characterization of modern democracy as majoritarian, since this attribute, as a normative assumption, refers to crucial egalitarian and participatory features of the democratic polity. The argument is based on an attempt to justify democratic institutions through the lens of Deliberative conception of democracy. The most significant concerns in regard to the authority of the majority stem from the theory of Rational Choice. One stream of this tradition, Public Choice, deplores majoritarian procedures as structurally biased and unfair. Proponents of this theoretical branch revive arguments from the theory of elites and, using the paraphernalia of neoclassical political economy, elaborate anew the traditional liberal concern about the tyranny of the majority, in order to demonstrate the inherent propensity of the democratic process to favor interests of particular groups. The field of Social Choice, on the other hand, traces mathematical paradoxes in the structure of decision rules, attempting to refute the theoretical assumption of "popular will" and to highlight the inevitable manipulability of democratic procedures by social and political power centers. The thesis analyzes critically the conclusions of Rational Choice, in order to prove that all its criticism against majority principle is based on precarious empirical findings and, on the normative level, it is initiated by a skeptical attitude towards political equality. To that end, the decision systems proposed in the theoretical framework of Public Choice to replace majoritarian institutions are scrutinized critically. Concerns are also formulated about the subject of majority principle. The main currents of modern theory study the democratic question based on a conception of the people as a collective entity closed and homogeneous. In this direction, democratic citizenship is perceived as a mechanism of sociopolitical closure. These traditional theoretical problems are analyzed in view of the challenges that the project of self-determination faces under the conditions of late modernity, particularly globalization and population movement.

Η αρχή της πλειοψηφίας έχει γίνει αντικείμενο σκληρής κριτικής σε μεγάλο μέρος του σύγχρονου ακαδημαϊκού στοχασμού. Σε κάποιο βαθμό, η κριτική αυτή εκφράζει έναν βαθύτατο σκεπτικισμό έναντι της ίδιας της ιδέας του δημοκρατικού αυτοκαθορισμού. Σκοπός της υπόψη φιλοσοφικής έρευνας είναι να υποστηριχθεί ότι η σύγχρονη δημοκρατίας πρέπει να χαρακτηρίζεται πλειοψηφική, καθώς το γνώρισμα αυτό, ως κανονιστική παραδοχή, παραπέμπει σε κρίσιμα εξισωτικά και συμμετοχικά χαρακτηριστικά του πολιτεύματος. Το επιχείρημα βασίζεται σε μια προσπάθεια δικαιολόγησης των δημοκρατικών θεσμών από την οπτική της Διαβουλευτικής αντίληψης για τη δημοκρατία. Οι πιο σημαντικές επιφυλάξεις έναντι της αρχής της πλειοψηφίας έχουν διατυπωθεί στη θεωρία της Ορθολογικής Επιλογής. Το ένα ρεύμα αυτής της παράδοσης, η Δημόσια Επιλογή, επικρίνει τις πλειοψηφικές διαδικασίες ως δομικά μεροληπτικές και άδικες. Οι υποστηρικτές αυτού του κλάδου επαναφέρουν επιχειρήματα της θεωρίας των ελίτ, ενώ ταυτόχρονα επεξεργάζονται εκ νέου με τα εργαλεία της νεοκλασικής πολιτικής οικονομίας τις παραδοσιακές φιλελεύθερες θεωρήσεις του ζητήματος τυραννίας της πλειοψηφίας, για να καταδείξουν την εγγενή ροπή της δημοκρατικής διαδικασίας να ευνοεί συμφέροντα συγκεκριμένων ομάδων. Ο κλάδος της Κοινωνικής Επιλογής, από την άλλη πλευρά, εντοπίζει φαινόμενα μαθηματικής παραδοξότητας στις δομές των κανόνων απόφασης, επιχειρώντας να διαψεύσει τη θεωρητική υπόθεση της «λαϊκής βούλησης» και να αναδείξει την αναπόφευκτη επιρρέπεια των δημοκρατικών ανταγωνισμών στη διαδικαστική χειραγώγηση από κέντρα κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας. Οι αναλύσεις της διατριβής εκθέτουν κριτικά τα πορίσματα της Ορθολογικής Επιλογής, με στόχο να αποδειχθεί ότι το σύνολο της κριτικής, που ασκείται από τους θεωρητικούς της στην αρχή της πλειοψηφίας, στηρίζεται σε επισφαλή εμπειρικά ευρήματα, ενώ σε κανονιστικό επίπεδο εκκινεί από μια σκεπτικιστική στάση έναντι της ίδιας της πολιτικής ισότητας. Στην κατεύθυνση αυτή, τα συστήματα απόφασης που προτείνονται στα πλαίσια των προβληματισμών της Δημόσιας Επιλογής με σκοπό την αντικατάσταση των πλειοψηφικών θεσμών γίνονται αντικείμενο κριτικής επεξεργασίας. Η αρχή της πλειοψηφίας πλήττεται επίσης και στο ζήτημα του υποκειμένου της. Τα κύρια ρεύματα της σύγχρονης θεωρίας μελετούν το δημοκρατικό ζήτημα με βάση μια σύλληψη του Λαού ως συλλογικής οντότητας κλειστής και ομοιογενούς. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη γίνεται αντιληπτή ως μηχανισμός κοινωνικοπολιτικής περίκλεισης. Τα κλασικά αυτά ερωτήματα αναλύονται ενόψει των προκλήσεων που αντιμετωπίζει το εγχείρημα του αυτοκαθορισμού στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητα, ιδιαίτερα της παγκοσμιοποίησης και της μετακίνησης πληθυσμών.