Αριστείδης Λυσιμάχου Αλωπεκήθεν: από την τυραννίδα στη δημοκρατία

Abstract

The object of this thesis are the historical standing and the actions of Aristeides Lysimachou from Alopeke (535-467 B.C.) during the transition from tyranny to democracy.Firstly, let it be pointed out that written sources and their “interpretations” are themselves an issue of question, and that the concept of “justice” is perceived in an open-ended manner – in the context and scope of the expectations of that period – and not as an absolute value with an immoveable core; it is perceived as a “concept” and not as an “idea”. It is established, in this thesis, that Aristeide's justice was a form of reciprocal law, while the portrayal of him as an example of praise, worthy of imitation (in Plutarch), is influenced by the Attic comedy, the orators and the Pythagorean and Socratic philosophical schools of thought. The factors which contributed to Aristides' rise as one of the leading Athenian figures are examined: his origins, the deme he was enrolled and the political coalitions he was a part of. The actions of his father, Lysimachos, as treasurer of the goddess Athena (550 BC) are identified, as are Aristeides' paternal origins from the priestly Eleusinian genos Kerykes and the diplomatic actions of this genos, as well as his incorporation into the Athens sympotic circles, the Kleisthenes’ 'faction' (hetaireia) and his ritualised friendship with Dates. The role of Alopeke in the new tribal system of Cleisthenes, and Aristides' alliances with Alkmeonidai, Kerykes, and Salaminioi of the tribe Antiochis played are highlighted. The way in which Aristeides excelled in the game of political power amongst the offspring of noble families, his confrontation with Themistocles and the positions he held, up until the battle of Salamis are further examined.In this context, his idea of enhancing the collective identity of Athenians through the rituals of public worship of Eleusis, his alleged suggestion for building the Tholos, and the office of gynaikonomos which he held, illustrate aspects of Kleisthenian isonomia (“equality under the law”), which Aristeides embraced and promoted. Despite this, Aristeides was ever active in the traditional circles of factions (hetaireiai) and relatives, as well as with his fellow demesmen.His possible appointment as General in the Marathon battle landed him amongst those who defended the city, yet did not make him an ally of Miltiades and a representative of the landlord class. Indeed, Aristides' political circle were the aristrocratic families involved in the “Long-Distance” trade, the industrial activity, and the dangers of Mediterranean trade routes associated with their mines at Laurium and the sale of silver. His relations with the merchant aristocracy of Aegina, as well as the extra-Athenian connections employed by members of his genos, differentiated him from those opposed to the idea of “communication with the sea” («προς την θάλατταν κοινωνίαν»). Moreover, he opposed the financing of the triremes’s fleet – a new, costly, purely military type of ship – as well as the incorporation of their crews (thetes) into the public sector, as this was to come at the expense of mining profiteers. His ostracism of 483/2 is attributed to this opposition. Aristeides' later collaboration with Themistocles at the naval battle of Salamis, indicating his acceptance of trireme use, combined with the diplomatic fluency inherited from the Kerykes, were what set the road for his famous subsequent actions in the League of Delos.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η ιστορική μορφή και δράση του Αριστείδη Λυσιμάχου από τον δήμο Αλωπεκής ('AlwpekÁqen) (535-467 π.Χ), κατά τη μετάβαση από την τυραννίδα στη δημοκρατία. Αρχικά επισημαίνεται ότι οι γραμματειακές πηγές και η «μετάφρασή» τους, αποτελούν θέμα ιστορικής διερεύνησης, ενώ το «δίκαιο» εκλαμβάνεται ως ανοικτό ερώτημα, υποκείμενο στον ορίζοντα των προσδοκιών της εκάστοτε εποχής και όχι ως σταθερό μέγεθος με αμετάβλητο τον πυρήνα του∙ ως «έννοια» και όχι ως «ιδέα». Διαπιστώνεται ότι η δικαιοσύνη του Αριστείδη εντάσσεται στον χώρο του «ανταποδοτικού δικαίου» της αρχαϊκής εποχής, ενώ η παραδειγματική προβολή του αθηναίου πολιτικού (στον Πλούταρχο) είναι επηρεασμένη από την αττική κωμωδία, τους ρήτορες, το πυθαγόρειο και σωκρατικό πρότυπο φιλοσοφικών σχολών.Στη συνέχεια, αξιοποιώντας και αρχαιολογικά δεδομένα, εξετάζονται οι παράγοντες που συνέβαλλαν στην ανάδειξη του Αριστείδη ως μια από τις ηγετικές μορφές των Αθηνών, δηλαδή η καταγωγή του, ο δήμος προέλευσης, οι πολιτικές συμμαχίες. Εντοπίζεται η δράση του πατέρα του, Λυσιμάχου, ως ταμία της θεάς Αθηνάς (550 π.Χ.), η πατρόθεν καταγωγή του από το ελευσίνιο γένος των Κηρύκων και η διπλωματική δράση του γένους, η ένταξή του σε συμποτικούς κύκλους του άστεως και στην «εταιρεία» (˜taire…a) του Κλεισθένη και η τελετουργική ξενία με τον Δάτη. Αναδεικνύεται επίσης ο κομβικός ρόλος του αστικού δήμου Αλωπεκής στο νέο φυλετικό σύστημα του Κλεισθένη και οι συμμαχίες με Αλκμεωνίδες, Κήρυκες, Σαλαμινίους της Αντιοχίδας φυλής. Διερευνάται επίσης ο τρόπος με τον οποίο ο Αριστείδης διακρίθηκε στον «αγώνα» (¢gîna) της πολιτικής ανάμεσα σε γόνους επιφανών οικογενειών, η αντιπαράθεσή του με το Θεμιστοκλή και τα αξιώματα στα οποία αναδείχτηκε, έως και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάδειξη της συλλογικής ταυτότητας των Αθηναίων μέσω και της «δημόσιας» λατρείας των Ελευσινίων, η πιθανή εισήγησή του για την οικοδόμηση της Θόλου, το αξίωμα του «γυναικονόμου», αποτυπώνουν όψεις της κλεισθένειας «ισονομίας» („sonom…aj), που ο Αριστείδης ενστερνίζεται και προωθεί. Παρά ταύτα, ο Αθηναίος πολιτικός εξακολουθεί να κινείται στον παραδοσιακό χώρο των «εταιρειών» και «των συγγενών», αλλά και των συνδημοτών (˜taireiîn, suggenîn, dhmotîn). Η πιθανή εκλογή του ως στρατηγού στο Μαραθώνα τον εντάσσει σε όσους υπερασπίστηκαν την πόλη, δεν τον καθιστά όμως σύμμαχο του Μιλτιάδη και εκφραστή των «γαιοκτημόνων».Οι αριστοκρατικές οικογένειες που πλουτίζουν από τα μεταλλεία του Λαυρίου και η συναφής εμπλοκή τους στην πώληση αργύρου υποδεικνύουν ότι ο πολιτικός κύκλος του Αριστείδη ήταν εξοικειωμένος με το «μεγάλο» εμπόριο, τη βιοτεχνική δραστηριότητα και τους κινδύνους των εμπορικών δρόμων της Μεσογείου. Οι σχέσεις του αθηναίου πολιτικού με την εμπορική αριστοκρατία της Αίγινας και ποικίλες διασυνδέσεις μελών του γένους του εκτός των ορίων της πόλης, απομακρύνουν τον Αριστείδη από όσους αμφισβητούν την «προς την θάλατταν κοινωνίαν». Ο οστρακισμός του το 483/2, όταν ναυπηγήθηκε ο αθηναϊκός στόλος των τριήρεων, αποδίδεται στην εναντίωσή του στη χρηματοδότηση από τα κέρδη των μεταλλείων ενός νέου πολυδάπανου τύπου πλοίου, αμιγώς πολεμικού και στον δημόσιο χαρακτήρα της επάνδρωσής του από τους «θήτες».Η συνεργασία του με τον Θεμιστοκλή κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, η οποία σηματοδοτεί την αποδοχή της αξιοποίησης των τριήρεων, σε συνδυασμό με την κληροδοτημένη τέχνη της διπλωματίας των Κηρύκων, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τη μετέπειτα δράση του στη συμμαχία της Δήλου.