Πληθυσμός και οικισμοί της ανατολικής Κρήτης (16ος-19ος αι.)

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η παρουσίαση της εξέλιξης του πληθυσμού και του οικιστικού δικτύου της ανατολικής Κρήτης από το 16ο έως το 19ο αι., καθώς και η αναλυτική εξέταση όλων εκείνων των παραγόντων που επηρέασαν αρνητικά, λιγότερο ή περισσότερο, την εξέλιξη αυτή, όπως ήταν οι πολεμικές συγκρούσεις, οι επιδημικές ασθένειες, οι κρίσεις διατροφής, οι φυσικές καταστροφές, οι αγγαρείες και οι πειρατικές επιδρομές. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη του πληθυσμού μπορεί να διακριθούν γενικά σε δύο κατηγορίες: τους ενδημικούς παράγοντες και τους επιδημικούς ή «εξωτερικούς». Οι ενδημικοί παράγοντες διακρίνονται περαιτέρω σε γεωγραφικούς και κλιματολογικούς, οικονομικούς, πολιτικούς (π.χ. ο εποικισμός μίας περιοχής), πολιτιστικούς και θρησκευτικούς, όπως και παράγοντες που σχετίζονται με την υγιεινή, ατομική και δημόσια, καθώς και την εξέλιξη της ιατρικής. Οι επιδημικοί ή εξωτερικοί παράγοντες, οι οποίοι διακρίνονται για τον απρόβλεπτο και εφήμερο χαρακτήρα τους, είναι ο πόλεμος, οι επιδημίες, οι κρίσεις διατροφής και οι φυσικές καταστροφές. Η αρνητική επίδραση των παραγόντων αυτών πάνω στον πληθυσμό μπορεί να ανιχνευθεί ευκολότερα μέσω της αύξησης της συνήθους θνησιμότητας. Αντίθετα η επίδραση των ενδημικών παραγόντων, αρνητική ή θετική, είναι δύσκολο να ερευνηθεί για παλαιότερες εποχές, ενώ για τον ελλαδικό χώρο με τις υπάρχουσες πηγές σχεδόν αδύνατο. Με εξαίρεση τη μετακίνηση σημαντικού αριθμού προσφύγων κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων των Χριστιανών ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία το 19ο αι., η οποία εξετάζεται στο τρίτο μέρος της εργασίας, η μετανάστευση μικρών ομάδων από και προς την Κρήτη κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου αναφέρεται στο πρώτο μέρος, το οποίο πραγματεύεται την εξέλιξη του πληθυσμού. Η εργασία έχει δύο άξονες, την ιστορία του πληθυσμού και την ιστορική γεωγραφία. Πρόκειται για μία ανασύνθεση των ιστορικών δεδομένων που αφορούν τον πληθυσμό και το οικιστικό δίκτυο και επιπλέον μία αποσαφήνιση ή και διόρθωση ζητημάτων τα οποία αφορούν κυρίως το μέγεθος του πληθυσμού κατά τη διάρκεια που καλύπτει η παρούσα μελέτη. Αναφορές στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ιστορία γίνονται μόνο εφόσον είναι απαραίτητες για τη συμπλήρωση της εικόνας της ιστορίας του πληθυσμού και του οικιστικού δικτύου. […]