Η γυμναστική στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: από τις "σωμασκίες" στη " σωματική αγωγή": 1834-1936

Abstract

Αντικείμενο της διατριβής είναι η διερεύνηση των διεργασιών που ανέδειξαν το μάθημα της γυμναστικής σε παιδαγωγικό αντικείμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και, συγχρόνως, σε δημόσιο εγχείρημα του ελληνικού κράτους κατά τα πρώτα εκατό, περίπου, χρόνια του βίου του. Ειδικότερα, η διατριβή αναλύει τις μεταβολές στους στόχους, το περιεχόμενο τις αρχές γυμναστικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, την περίοδο από το 1834 έως το 1936. Η επιλογή της μελέτης των ιδεολογικών λειτουργιών του μαθήματος στην πρώτη, κυρίως, εκπαιδευτική βαθμίδα, σχετίζεται με το γεγονός ότι την εν λόγω ιστορική περίοδο το δημοτικό σχολείο συνιστά μια διακριτή και εν μέρει αυτόνομη σχολική πραγματικότητα, εν πολλοίς ταξικά προσδιορισμένη και οριοθετημένη, και όχι την αφετηρία ενός αυτονόητου εκπαιδευτικού συνεχούς. Έτσι, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα, η ύλη των μαθημάτων δεν προσφερόταν με τη μορφή «ομόκεντρων κύκλων», έτσι ώστε να επαναλαμβάνεται στα βασικά της σημεία από το Δημοτικό ως το Γυμνάσιο. Όπως θα φανεί στη συνέχεια της ανάλυσής μας, σε ό,τι αφορά ειδικά στο μάθημα της «γυμναστικής», αποτελεί κοινή αντίληψη της εποχής ότι οι παραλλαγές στη μέθοδο της διδασκαλίας της και τη διδακτέα ύλη προσαρμόζονταν όχι μόνο στις βιολογικές και αντιληπτικές ικανότητες των μαθητών αλλά και στην κοινωνικό-ταξική τους θέση. Η μελέτη αυτή, διερευνά τις αφετηρίες τις πρώτες απόπειρες εισαγωγής του μαθήματος, που συμπίπτουν με την έκδοση του πρώτου νόμου της αντιβασιλείας για την οργάνωση της δημοτικής εκπαίδευσης, το 1834. Κριτήριο επιλογής αυτού του νόμου αποτέλεσε το γεγονός ότι στα άρθρα του η σωματική άσκηση βρήκε την πρώτη θεσμική της κατοχύρωση, ως αυτόνομο μάθημα, στη δημοτική εκπαίδευση. Όμως αυτή η επιλογή δεν συνεπάγεται και την υποβάθμιση της πνευματικής δραστηριότητας και των εκπαιδευτικών πρακτικών που είχαν αναπτυχθεί στον ελληνικό χώρο πολύ πριν από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους. Έτσι, λοιπόν, οι πρώτες ενότητες της διατριβής ανασυγκροτούν συνοπτικά, εν είδει προκαταρκτικής εισαγωγής, τους λόγους περί σωματικής άσκησης που αρθρώθηκαν ήδη από τους νεοέλληνες διαφωτιστές, στο πλαίσιο μιας φιλελεύθερης οπτικής, αλλά και τις πρώτες σχετικές εκπαιδευτικές κατευθύνσεις του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια. Η μελέτη απολήγει στις νομοθετικές ρυθμίσεις του 1933 σχετικά με τη «σωματική αγωγή» και τον αντίκτυπο τους μέχρι την περίοδο έναρξης της μεταξικής δικτατορίας, το 1936. Η επιλογή αυτή σχετίζεται με το γεγονός ότι η νέα πραγματικότητα που δημιουργήθηκε τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης όσο και στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα με την επιβολή του ιδιάζοντος καθεστώτος της 4ης Αυγούστου χρήζει ιδιαίτερης προσέγγισης και ως εκ τούτου αποτελεί ένα νέο πεδίο έρευνας που ξεπερνά τα πλαίσια αυτής μελέτης. […]