Αθηρωμάτωση καρωτίδων και νεφρικών αρτηριών σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο

Abstract

The aim of our study was to determine if there is a statistical correlation among the atherosclerotic lesions in the coronary, carotid and renal arteries, and to investigate the possibility of coexistence of such lesions in the above mentioned arteries of the same patient at a specific time of his life, in relation to the main vascular risk factors. For this purpose, we examined patients with coronary artery disease, documented by a coronary angiogram in our catheterization laboratory. Immediately after the cardiac catheterization a renal arteriography has been done, followed by carotid ultrasonography at the next day. Our study lasted 3 years (February 2004 - February 2007). 96 Greek patients (74 men and 22 women, aged 40 to 83) were included. It is noted that we attempted a simultaneous evaluation of atherosclerosis in the arteries of three different organs of vital significance, using methods of high diagnostic accuracy, in order to extract reliable and useful conclusions. Some interesting conclusions arose from the simultaneous examination of the coronary, carotid and renal arteries of patients with documented coronary artery disease. First of all it was noted that atherosclerosis is a systematic pathologic condition, which very often affects the arteries of more than one different organs of the same patient. Carotid artery atherosclerosis is a particularly usual finding in patients with coronary artery disease. Renal artery atherosclerosis is usual in such patients, with coronary artery disease, as well. Three-vessel coronary artery disease seems to represent an advanced stage of atherosclerosis, with increased possibility of concurrent atherosclerotic lesions in other arteries as well, in particular in the carotid and renal arteries. The possibility of significant atherosclerotic renal artery stenosis is particularly high in patients with coronary artery disease and renal dysfunction. The importance of the classical well known vascular risk factors seems to vary among the arteries of different organs. This is possibly due to the heterogeneous and variable phenotypic expression of a unique pathogenetic mechanism, a phenotypic expression that depends on the local blood flow rheological conditions and the embryological origin of the arteries of different organs. Left carotid artery seems to be more vulnerable to the development of significant atherosclerotic lesions, compared to the right one. This observation may be due to the different anatomy of the left and right carotid artery and the consequent difference that characterizes their local blood flow rheological conditions. The right and left renal arteries, in contrast, appear to be equally involved in the development of atherosclerotic lesions. The main contribution of our study to the investigation and effective approach of patients with indications of atherosclerosis consists of the declaration of the systematic nature of this pathologic condition. It is therefore concluded that an integral approach of a patient with evidence of atherosclerotic arteries in one of his organs should always include the evaluation of the possibility of the presence of atherosclerosis elsewhere, dependent on each patient’ s particular characteristics.

Σκοπό της μελέτης μας αποτέλεσε η ανίχνευση στατιστικής συσχέτισης και πιθανότητας συνύπαρξης αθηρωμάτωσης στο στεφανιαίο, καρωτιδικό και νεφρικό αρτηριακό δίκτυο, σε σχέση, βέβαια, και με τους κυριότερους παράγοντες αγγειακού κινδύνου. Για το σκοπό αυτό, ασθενείς που υποβλήθηκαν σε στεφανιογραφικό έλεγχο στο Αιμοδυναμικό Εργαστήριο της Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής, και εφόσον διαπιστώθηκε η ύπαρξη στεφανιαίας νόσου, ελέγχθηκαν στον ίδιο χρόνο με αγγειογραφία των νεφρικών αρτηριών και ακολούθως υποβλήθηκαν σε υπερηχογραφικό έλεγχο των καρωτίδων, με ταυτόχρονη καταγραφή των βασικών παραγόντων κινδύνου. Η διάρκεια της μελέτης ήταν τρία έτη (Φεβρουάριος 2004 - Φεβρουάριος 2007). Συμπεριελήφθησαν, συνολικά 96 ασθενείς, ελληνικής καταγωγής, 74 άνδρες και 22 γυναίκες, ηλικίας 40 ως 83 ετών. Επισημαίνεται ότι πρόκειται για ταυτόχρονη ανίχνευση και εκτίμηση της αθηρωμάτωσης σε τρία διαφορετικά αρτηριακά δίκτυα ζωτικής σημασίας οργάνων με μεθόδους υψηλής διαγνωστικής ακρίβειας, με στόχο την εξαγωγή ασφαλών και χρήσιμων συμπερασμάτων. Από τον απεικονιστικό έλεγχο, στον ίδιο χρόνο, του στεφανιαίου, καρωτιδικού και νεφρικού αρτηριακού δικτύου ασθενών με τεκμηριωμένη στεφανιαία νόσο προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Η αθηρωμάτωση είναι μία συστηματική νοσολογική οντότητα, με συχνή προσβολή περισσότερων του ενός αρτηριακών δικτύων στον ίδιο ασθενή. Η αθηρωμάτωση των καρωτίδων είναι ιδιαίτερα συχνό εύρημα στους ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Η αθηρωμάτωση των νεφρικών αρτηριών είναι επίσης συχνό εύρημα στους ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Η στεφανιαία νόσος τριών αγγείων φαίνεται να σηματοδοτεί ένα προχωρημένο στάδιο αθηρωμάτωσης, με αυξημένη πιθανότητα συνύπαρξης βλαβών και σε άλλα αρτηριακά δίκτυα, ειδικότερα στις καρωτίδες και τις νεφρικές αρτηρίες. Η πιθανότητα σημαντικής αθηρωματικής στένωσης των νεφρικών αρτηριών είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο που εμφανίζουν νεφρική δυσλειτουργία. Η βαρύτητα των κλασσικών παραγόντων κινδύνου για ανάπτυξη αθηρωμάτωσης φαίνεται να ποικίλει στα διάφορα αρτηριακά δίκτυα. Για την ανάπτυξη και εξέλιξη των αθηρωματικών βλαβών, άλλωστε, έχει προταθεί ένας κοινός πιθανός παθογενετικός μηχανισμός, με ετερογενή, όμως, τελική φαινοτυπική έκφραση, που φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά από τις αιμοδυναμικές συνθήκες ροής και την εμβρυϊκή-μεσεγχυματική προέλευση που χαρακτηρίζουν τις αρτηρίες των διαφόρων οργάνων και συστημάτων. Η αριστερή καρωτίδα φαίνεται να είναι περισσότερο ευάλωτη στην ανάπτυξη σημαντικού μεγέθους αθηρωματικών βλαβών σε σχέση με τη δεξιά καρωτίδα, παρατήρηση που πιθανόν σχετίζεται με τις διαφορετικές αιμοδυναμικές συνθήκες ροής που τις χαρακτηρίζουν. Αντίθετη φαίνεται η εικόνα στις νεφρικές αρτηρίες, οι οποίες εμφανίζουν ομότιμη προσβολή από αθηρωμάτωση, τόσο δεξιά, όσο και αριστερά. Η κύρια συμβολή της παρούσας μελέτης στη διερεύνηση και όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των ασθενών με ενδείξεις αθηρωματικής προσβολής των αρτηριών τους συνίσταται κυρίως στην ανάδειξη της συστηματικής φύσης της αθηρωματικής νόσου. Η αρτιότερη, επομένως, κατά το δυνατόν, αντιμετώπιση του ασθενούς στον οποίο έχει καταδειχθεί και τεκμηριωθεί αθηρωματική προσβολή ενός αρτηριακού δικτύου, πέρα από την επικέντρωση στο αντίστοιχο όργανο που αιματώνει και την καταπολέμηση των παραγόντων που προάγουν την αθηρωμάτωση, θα πρέπει πάντα να συμπεριλαμβάνει και την αξιολόγηση της πιθανότητας προσβολής και άλλων αρτηριακών δικτύων.