Ομήρου Ιλιάς: η εναλλακτική εκδοχή του ηρωϊκού πολέμου

Abstract

In the present thesis, we argue the position that the principal objective of the Iliad is to suggest a critique of the traditional heroic ideal. Its audience is led indirectly to call into question, to reject and to transcend the ideology of the heroic. The narrative meaning is closely bound up with the tripartite articulation of the Iliad. In each of the three sections of the epic a part of the period of decline of the heroes is covered, while in the individual units and in the episodes, special aspects of the heroic war are brought out in a disil-lusioning manner. At the same time, an alternative ideal, the very reverse of the heroic, is suggested. We also put forward the hypothesis that the narrative of the Iliad refers in a specific and systematic way to the heroic epic tradition, indirectly assi-milates it, and is in confrontation with the traditional interpretation of the Trojan myth and with the corresponding traditional poetics. This hypothesis is strengthened in particular by the fact that certain passages of the epic (in the units VIII, XVI - XVIII, XIX, XXI, XXII, XXIII) can be interpreted as applications of a technique of selfdetermination of the poetic priorities of the Iliad in confrontation with the tradition of the story of Achilles and Me-mnon. Furthermore, in the light of our analysis, assimilated into the Iliad is the interpretation of human history which we know from the ‘myth of the races’ in Hesiod’s Works and Days. Together with this interpretation, Hesiod’s warning (or that of the ‘Hesiodic tradition’) of the dread consequences for mankind of violence and high-handedness - which, however, in the Iliad are associated with the heroic ideology - is also assimilated. According to our interpretation, an understanding of the narrative meaning of the epic and of the aims which the specific presentation of the myth serves confirms the unity of the Iliad; moreover, these aims and the implied confrontation with the heroic tradition are an indirect expression of the poetics of the creator of the Iliad and of his individual artistic selfaware-ness.

Υποστηρίζουμε τη θέση ότι η αφήγηση της Ιλιάδας υποβάλλει με έμμεσο τρόπο μια αντιηρωική και αντιπολεμική ερμηνεία του μύθου του τρωικού πολέμου. Η ερμηνεία αυτή αντιπαρατίθεται στην ηρωική παράδοση, ιδιαίτερα σε αυτήν των Κυπρίων και της Αιθιο-πίδας, ενώ αντίθετα συντάσσεται με τον τρόπο ερμηνείας της ανθρώπινης ιστορίας, ο οποίος χαρακτηρίζει την ησιόδεια επική παράδοση των Έργων. Η ερμηνεία μας προκύπτει από τη μελέτη της αφηγηματικής διαμόρφωσης της Ιλιάδας ως όλου και της ειδικής λει-τουργίας των μερών (ενοτήτων και επεισοδίων) στη μεταξύ τους συνάφεια και στο πλαίσιο του όλου. Σύμφωνα με τη θέση μας η βασική πρωτογενής δομή της Ιλιάδας είναι τριμερής και συνδυάζεται με ένα δίκτυο κάθετων συσχετισμών μεταξύ των αφηγηματικών ενοτήτων. Τα τρία κύρια τμήματα της Ιλιάδας είναι το Α - Θ, το Ι - Ρ και το Σ - Ω. Στο πρώτο τμήμα εγκιβωτίζονται και ερμηνεύονται εκ νέου τα «προϊλιαδικά» γεγονότα. Η ευθύνη για τον πόλεμο καταλογίζεται έμμεσα και στις δύο πλευρές. Υποδηλώνεται ότι η ηρωική φιλοτιμία ορισμένων επιφανών ηρώων αποτελεί ένα είδος πάθους που τους οδηγεί στην υποβάθμιση του κοινού συμφέροντος για χάρη του ατομικού. Στο δεύτερο τμήμα (Ι - Ρ) εγκιβωτίζεται η ιστορία των ηρώων και συγκεκριμένα η αρχή του τέλους τους. Σύμφωνα με τη νοηματική συνάφεια που υποβάλλεται αφηγηματικά, οι ήρωες χάνουν προοδευτικά την ανθρωπιά τους εξαιτίας της ασύστολα ανταγωνιστικής τους ιδεολογίας, εξαγριώ-νονται και, πολεμώντας όλο και πιο βίαια, καταλύουν τον πολιτισμό τους. Αυτό έχει ως απώτερη συνέπεια την εξαφάνισή τους. Στο τρίτο τμήμα (Σ - Ω) προδιαγράφεται το τέλος του Αχιλλέα, της Τροίας και της εποχής των ηρώων. Υποδηλώνεται έτσι ότι οι ήρωες αποτελούν ένα παράδειγμα προς αποφυγή για τους «σύγχρονους» ανθρώπους, οι οποίοι - σύμφωνα με το μύθο της κυκλικής παρακμής των ανθρώπινων γενών - θα έχουν την ίδια μοίρα αν κάνουν τα ίδια λάθη. Στην ιλιαδική ιστορία των ηρώων όμως υποβάλλονται και τα στοιχεία που μπορούν να εμπνεύσουν τους ανθρώπους, έτσι ώστε να επαναπροσδιορίσουν την ιεράρχηση των αξιών τους. Κατ’ εξοχήν στα πρόσωπα του Πατρόκλου και του Έκτορα προβάλλονται οι αξίες που είναι αντίθετες προς το συμβατικό ηρωικό ιδανικό: η γενναιότητα των δύο ηρώων συνοδεύεται από φιλοφροσύνη, προσήνεια και ευαισθησία για τα προβλήματα του κοινωνικού τους περιβάλλοντος.