Σοσιαλιστική σκέψη και σοσιαλιστικές κινήσεις των φοιτητών των αθηναϊκών ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ( 1875 - 1922 )

Abstract

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι σοσιαλιστές φοιτητές τη περιόδου που εξετάζουµε έδρασαν στην εποχή της εµφάνισης αλλά και της άν- δρωσης του ιµπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισµού. Αυτή η µετάλλα- ξη του κεφαλαιοκρατικού συστήµατος είχε τις επιπτώσεις της τόσο στις σπουδές καθαυτές των φοιτητών - ο Τρικούπης και άλλοι Έλληνες πρω- θυπουργοί κατά καιρούς επέβαλλαν ποικίλους φόρους στα βιβλία ή αύ- ξαναν τα δίδακτρα στην προσπάθειά τους να ενισχύσουν και µε αυτόν τον τρόπο οικονοµικά το κράτος και να καλύψει τα δηµόσια έξοδά του, µε στόχο την όσο το δυνατό καλύτερη θέση της Ελλάδας µέσα στο ιµπε- ριαλιστικό σύστηµα - όσο και στον τρόπο σκέψης και κατανόησης των πραγµάτων από τους νέους σοσιαλιστές. Τους επηρέασε, τουλάχιστον ως την έκρηξη του Α΄ Παγκόσµιου Πολέµου κατά αντίστοιχο τρόπο που επηρεάστηκε και ο ελληνικός καπιταλισµός, ο οποίος θέλησε να µπει στην ιµπεριαλιστική εποχή µε τον εµπορικό - παρασιτικό - µη παραγω- γικό τρόπο ανάπτυξης και µε τα δάνεια, αφήνοντας την υποτυπώδη βιο- µηχανία τουλάχιστον µέχρι και το κίνηµα στο Γουδί να φυτοζωεί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πρώτοι σοσιαλιστές φοιτητές ασχολήθηκαν µε το ζή- τηµα της παιδείας µε τρόπο πολιτικό βέβαια, αλλά όχι προσδοκώντας την βιοµηχανική και την ευρύτερη ανάπτυξη της χώρας µα την προστα- σία του εργαζόµενου λαού - προστασία που ασκούσαν «εργολαβικά» για ένα σηµαντικό χρονικό διάστηµα - όπως και την «ηθική» ανύψωση των 238 εργαζοµένων που θα γκρέµιζε την αστική «ανηθικότητα», χωρίς αυτό να σηµαίνει κοινωνική καταστροφή, µε την φιλοσοφική - πραγµατική έννοια του όρου. Όµως, η έκρηξη του πολέµου «άνοιξε» τα µάτια του φοιτητικού σοσιαλιστικού ρεύµατος - ίσως η πρώτη αναθεώρηση των αντιλήψεών τους να πραγµατοποιήθηκε κατά τις παραµονές του 1909, χωρίς όµως να αποτελέσει την κύρια σκέψη µέσα στους αριστερούς φοιτητές - και το ανάγκασε να δει την πραγµατικότητα «Ιµπεριαλισµός» πιο µεθοδικά, όπως άλλωστε συνέβη και µε την εργατική τάξη. Εκεί όπου περισσότερο από κάθε άλλο αντικείµενο έδειξαν οι σο- σιαλιστές φοιτητές να έχουν κατανοήσει τον καπιταλισµό ως φιλελεύθερο αλλά και ως ιµπεριαλιστικό, ήταν τα εθνικά ζητήµατα. Εξαίρεση η αναρ- χική τάση της σοσιαλιστικής κίνησης και ως έναν µικρότερο βαθµό η α- ναρχίζουσα (ή σοσιαλίζουσα;) των πρώτων ετών που πραγµατεύεται αυ- τή η διατριβή, η οποία κράτησε µία, οµολογουµένως, συνεπή αντιπολε- µική στάση, προκρίνοντας ως µόνον λογικό πόλεµο τον καθαρά ταξικό. Οι σοσιαλιστές φοιτητές ως και την έναρξη του Α΄ Παγκόσµιου Πολέµου αναδείχθηκαν σε µία από τις ισχυρότερες, ίσως η ισχυρότερη και σίγου- ρα η πιο συνεπής παράταξη των φοιτητών που έµεινε πιστή στα λαϊκά ιδανικά του 1821 επενδυµένα µε τον ιακωβινισµό και τον γαριβαλδισµό, έστω και αν κάποτε δεν κατόρθωσαν να κατανοήσουν τις διακριτές δια- φορές του πατριωτισµού από τον µεγαλοϊδεατισµό και τελικά να τις δεί- ξουν και στην υπόλοιπη κοινωνία. Οι έντυπες αναφορές τους στις ιδέες αυτών των κινηµάτων αλλά και η συµµετοχή αρκετών εξ αυτών σε γαρι- βαλδινά τάγµατα που έδρασαν κυρίως εντός της Ελλάδας, αποδεικνύει του λόγου του αληθές. Σαφώς και στην ρητορική τους ενυπάρχει η εθνι- κιστική λογική, αλλά δεν είναι σωστό να κριθεί ο εθνικισµός του 19ου αι- ώνα σύµφωνα µε την αντίληψη της αριστεράς για το φαινόµενο αυτό κα- τά τον 20ο και 21ο αιώνα*.