Ιστορικογεωγραφικά Ευξείνου Πόντου: η περιοχή της Κριμαίας ( 1ος αι. π. Χ. - 6ος αι. μ. Χ.)

Abstract

Οι πηγές από τις οποίες μπορούν να αντληθούν στοιχεία για τη γεωγραφία, την τοπογραφία και την ιστορία της κριμαίκής χερσονήσου κατά την Αρχαιότητα και τον πρώιμο Μεσαίωνα είναι πολυάριθμες, αλλά οι πληροφορίες που παρέχουν σχετικά ανεπαρκείς. Ένα μεγάλο κενό παρατηρείται στις γραπτές λογοτεχνικές πηγές μετά τον Ηρόδοτο, που φτάνει έως τους χρόνους του Αυγούστου. Όσοι συγγραφείς πραγματεύθηκαν την ιστορία και τη γεωγραφία της Κριμαίας κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, είναι σήμερα γνωστοί κυρίως από έμμεσες μνείες. Οι γραπτές μαρτυρίες για το βόρειο Εύξεινο υπάρχουν ήδη από τον 8ο και 7ο αι. π.Χ., ενώ οι παλαιότερες ελληνικές αποικίες στην Κριμαία χρονολογούνται ήδη από τον 6ο. Η παλαιότερη περιγραφή των εδαφών της Κριμαίας βρίσκεται στον Ηρόδοτο, ο οποίος δεν την παρουσιάζει με τη γεωγραφική έννοια της χερσονήσου. Οι Έλληνες κατά τις πρώτες τους επαφές με τον βόρειο Εύξεινο δεν είχαν σαφή αντίληψη της Κριμαίας ως χερσόνησο. Την ενέτασσαν, ωστόσο, στην ευρύτερη περιοχή που ονόμαζαν Σκυθία, όνομα που υποδήλωνε ένα τόπο μακρινό, αφιλόξενο και άγνωστο. Οι πρώτες πληροφορίες για την εξοικείωση με το γεωγραφικό χώρο της Κριμαίας και την περιγραφή της ως χερσόνησο, προέρχονται από τους χρόνους που ακολούθησαν τους μιθριδατικούς πολέμους και ιδίως από την εποχή του Αυγούστου. Το περίγραμμα και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της χερσονήσου παρουσιάζονται στη λογοτεχνία μόλις στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. ή στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. Τα σημαντικότερα «σχεδιαγράμματα» της κριμαίκής χερσονήσου προέρχονται από τον Στράβωνα, τον Μέλα και τον Πλίνιο. Είναι πιθανό, ο Στράβων και ο Αγρίππας (από τον οποίο άντλησαν ο Μέλα και ο Πλίνιος) να είχαν κοινές πηγές πληροφόρησης για την περιοχή των βορείων παραλίων του Πόντου. Με σχετική καθυστέρηση παρατηρείται η εμφάνιση στη λογοτεχνία της ονομασίας της Κριμαίας: την ονομασία «Χερσόνησος Ταυρική» απέκτησε μόνο όταν προσδιορίστηκε γεωγραφικά ως χερσόνησος. Το επίθετο «Ταυρική» χρησιμοποιείτο για να δηλώσει είτε ολόκληρη την Κριμαία, είτε μόνο το νότιο τμήμα της? η προέλευσή του είναι μυθολογική και σχετίζεται με την παράδοση για το λαό των Ταύρων. Κατά την ύστερη Αρχαιότητα και τους πρώιμους μεσαιωνικούς χρόνους, οι συγγραφείς εγκατέλειψαν την αναφορά στο σύνολο της κριμαϊκής χερσονήσου και στα κείμενα γίνεται λόγος μόνο για πόλεις ή περιοχές της Κριμαίας. Είναι φανερό, ότι οι νεώτεροι συγγραφείς, ήδη από τους χρόνους του Αυγούστου, είχαν αρχίσει να ενσωματώνουν στα έργα τους νέα στοιχεία, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη ή μικρή ήταν η εξαρτησή τους από τους παλαιότερους? παρ’ολα αυτά, οι γεωγραφικές γνώσεις για την Κριμαία δεν είχαν γίνει ευρύτερα γνωστές, μέχρι την εποχή του Αυγούστου. Η μαρτυρία του Στράβωνα για τα οφέλη που αποκόμισαν οι συγγραφείς του είδους του κατά τον προγούμενο αιώνα, χάρη στους μιθριδατικούς πολέμους, είναι χαρακτηριστική στη λογοτεχνία. Όσο περισσότερα συμβάντα ιστορικής σημασίας λάμβαναν χώρα στην Κριμαία, τόσο πιο οικεία γίνονταν τα εδάφη της στους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Ο φυσικός γεωγραφικός χώρος της χερσονήσου περιγράφεται με αρκετές λεπτομέρειες από τον Στράβωνα και τους συγγραφείς που ακολουθούν τη λεγόμενη παράδοση του Αγρίππα και έως τον 6ο αιώνα μ.Χ., οι Βυζαντινοί γνώριζαν πια καλά την κριμαϊκή χερσόνησο. Η χερσαία επικοινωνία στην Κριμαία κατά την Αρχαιότητα ήταν εξίσου σημαντική με τη θαλάσσια. Η πρόσβαση στη χερσόνησο της Κριμαίας γινόταν είτε από ξηράς, από το Βορρά, μέσω του ισθμού Perekop, είτε δια θαλάσσης, δηλαδή και από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.