Τα ζώα στο σχολικό πλαίσιο: αντιλήψεις παιδιών και εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τα ζώα

Abstract

The study focuses on Greek Primary School pupils' and teachers' concepts, classifications, values and views about animals. In the concept study, 26 primary school pupils and 10 teachers were interviewed on the meaning of concept "animal", by means of interview about instances technique. Data were analyzed with constant comparative method. Results showed that the meaning of pupils' and teachers' concept "animal" is restricted and anthropocentric. Both pupils and teachers exclude human from animals, pupils also exclude some small invertebrates. The concept's meaning is anthropocentric means that they are making judgments and giving reasons using the human being as a point of reference. In the classification study, for the investigation of biological categories' presence, were used oral oddity tasks (both pupils and teachers) and paper and pencil tasks about personal taxonomies (teachers), that means: forming groups of animals and giving names to the groups formed, sorting an animal out of a given group and sorting an animal into a given group. The study of personal taxonomies was conducted with 108 teachers and student teachers. Results showed that in primary school pupils non-taxonomic categories are predominant. The use of taxonomic groups is significantly higher in teachers, but the meaning and the content of these categories is more similar to Folk Biology categories than to scientific concepts. The influence of anthropocentric thinking is clear in pupils' and teachers' decision making, as they use categories - criteria that are based in entity's relation with human beings and the idea that human beings have ontological differences with animals. In the values and views study the same, as in concept study, pupils and teachers were interviewed on their notions about the use and the protection of the animals. The research tool was a semi-structured interview and data were analyzed again with constant comparative method. In pupils' and teachers' notions, utilitarian values are easily detected, especially in notions concerning farm animals and pets. In contrast to anthropocentric values detected in previous case, notions about wild species are strongly influenced by moralistic and ecological values. Pupils' and teachers' concept "animal" meanings and the related notions are similar with historic ideas like Aristotle's "human as the rule" and the "Great Chain of Being". Additionally the concepts' content and meaning is more similar to Folk Biology's concepts and taxonomies. All this findings have educational implications related to Biology teaching and in Greek Primary School. They also have implications to interdisciplinary projects, like these of Environmental Education.

Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκαν: α) η σημασία την οποία αποδίδουν παιδιά σχολικής ηλικίας και εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην έννοια "ζώο" β) Οι επιμέρους ταξινομήσεις των ζώων & αντιλήψεις οι οποίες σχετίζονται με αυτές τις ταξινομήσεις γ) Αντιλήψεις - αξίες σχετιζόμενες με τα ζώα. Η σημασία της έννοιας "ζώο" διερευνήθηκε σε μαθητές και μαθήτριες, 10 και 11 χρόνων, αστικών και αγροτικών Δημοτικών Σχολείων, και σε εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης οι οποίοι/ες είχαν ποικίλη διδακτική υπηρεσία. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της συνέντευξης αναγνώρισης παραδειγμάτων. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη μέθοδο της διαρκούς σύγκρισης. Τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν ότι η σημασία που αποδίδουν παιδιά και εκπαιδευτικοί στην έννοια ζώο, είναι περιορισμένη και ανθρωποκεντρική. Παιδιά και εκπαιδευτικοί εξαιρούν τον άνθρωπο από το εύρος της έννοιας ζώο. Στον ανθρωποκεντρισμό του εύρους της έννοιας ζώο, προστίθεται το ανθρωποκεντρικό πλαίσιο αναφοράς των παιδιών. Επιπλέον παιδιά και εκπαιδευτικοί επικαλούνται ανθρωποκεντρικές κατηγορίες/κριτήρια, για τη λήψη της ταξινομικής τους απόφασης. Η ύπαρξη και η σύνθεση των βιολογικών κατηγοριών διερευνήθηκε με προφορικά έργα τριάδων (παιδιών - εκπαιδευτικών) και γραπτά έργα δόμησης προσωπικών ταξινομήσεων και αναγνώρισης ομοιότητας και διαφοράς. Στα προφορικά έργα συμμετείχαν τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν και στη διερεύνηση της έννοιας "ζώο". Στην περαιτέρω διερεύνηση των ταξινομήσεων των εκπαιδευτικών με γραπτά έργα, συμμετείχαν 108 εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα ευρήματα της έρευνας αποκαλύπτουν: στα παιδιά περιορισμένη παρουσία βιολογικών ταξινομήσεων, στους εκπαιδευτικούς χρήση των βιολογικών ταξινομικών κατηγοριών, το περιεχόμενο των οποίων προσεγγίζει περισσότερο τις λαϊκές βιολογικές κατηγορίες, παρά τις επιστημονικές. Ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις επηρεάζουν τις ταξινομικές αποφάσεις, παιδιών και εκπαιδευτικών, οι οποίες βασίζονται σε κατηγορίες - κριτήρια που δηλώνουν τη σχέση των οντοτήτων με τον άνθρωπο όπως και τη διαφορετικότητα του ανθρώπου. Οι αντιλήψεις και οι αξίες οι οποίες αφορούν τη σχέση του ανθρώπου με τα άλλα ζώα, και πιο συγκεκριμένα τη χρήση και την προστασία των ζώων, διερευνήθηκαν στον ίδιο πληθυσμό στον οποίο έγινε και η διερεύνηση της έννοιας. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με ημιδομημένη συνέντευξη και η ανάλυση των δεδομένων και πάλι με τη μέθοδο της διαρκούς σύγκρισης. Στις αντιλήψεις εκπαιδευτικών και παιδιών είναι εμφανέστατες οι χρησιμοθηρικές αντιλήψεις (ωφελιμιστικό επιχείρημα). Κυρίως τα παραγωγικά ζώα, αλλά δεν απουσιάζει και από τις αντιλήψεις που σχετίζονται με τα ζώα συντροφιάς. Αντίθετα με τον ανθρωποκεντρισμό που καταγράφεται στις αντιλήψεις παιδιών και εκπαιδευτικών σε σχέση με τα παραγωγικά ζώα και τα ζώα συντροφιάς, στη σχέση του ανθρώπου με την άγρια ζωή, εμφανίζονται ισχυρά ηθικά, αλλά κυρίως οικολογικά επιχειρήματα, χωρίς όμως να απουσιάζει παντελώς και από αυτά η ανθρωποκεντρική χροιά. Οι σημασιοδοτήσεις και οι αντιλήψεις παιδιών και εκπαιδευτικών παραπέμπουν σε ιστορικές καταγραφές, όπως ο αριστοτελικός "άνθρωπος ως γνωμονικός τύπος" και η "Μεγάλη Αλυσίδα των Όντων". Επιπλέον το περιεχόμενο και οι σημασιοδοτήσεις των εννοιών αντιστοιχεί σ’ εκείνο των λαϊκών βιολογικών εννοιών. Τέλος αναδεικνύεται η αναγκαιότητα εμπλουτισμού των αναλυτικών προγραμμάτων και του διδακτικού υλικού της Βιολογίας, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, με την αξιοποίηση των ευρημάτων της παρουσιαζόμενης έρευνας, όπως και η διεύρυνση της θεματικής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στα οποία διαχέεται η Βιολογία, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.